________________
ભારતવર્ષ ] રાજા શ્રેણિક
૨૭૫ ઊંચ છું તે તેને તે આકરી શિક્ષા પણ કરે. સિવાયના અન્ય વર્ણમાં પરણાવી હતી.૪૮ એવો તે ન્યાયપ્રિય હતે. કૌશળપતિ પ્રસેનજિત જો કે તે પોતે તે જાતિ, કુળ કે વર્ણમાં, સાથે જે તેને વારંવાર અખડાબખડી થયાં કરતી પહેલેથી પણ બહુ માનતો જ નહોતો. તેમ વળી તેનું જે કારણ શોધીશું તો આ કૌશળપતિનું,
ઉત્તર જીવનમાં તે તે પાક્કો કુળાભિમાન જ હતું. રાજા શ્રેણિકને તે મદ એટલે તેનાં જાતિ જેન થઈ ગયો હતો. તે બધો ખટકો હતો કે તેણે ઉપરાઉપરી નવ કે અને કુળ દર્શનમાં, જન્મના કારણને અગિયાર વખત કેશળપતિ ઉપર હલે લઈ જઈને
લીધે ઊંચ નીચનો ભેદજ અંતે તેને હરાવીને નમાવ્યો ત્યારેજ જંપીને બેઠો હેતે નથી. તેમજ તે દર્શનમાં ગમે તે જ્ઞાતિ, કુળ હતા. અને વિશેષમાં તેને તે કુળમદ-જાતિમદ,૪૬ કે વર્ણના માણસને સદા સત્કાર અને પ્રવેશ ફરીને પુનર્જીવન થવા ન પામે અને સર્વદા તે થઈ શકે છે. એટલે તેવા દર્શનમાં જે પરમરકત મગધના કુળથી ઉતરતી પંકિતનો છે એમ યાદ થઈ ગયો હોય તેણે તે ઊંચ નીચની માન્યતાને રહ્યા કરે, માટે તેની એક કુંવરી પિતા માટે અને એકદમ તિલાંજલી જ દઈ દીધી હોય એમ માની તેના યુવરાજની કુંવરી પિતાના યુવરાજ કૂણિકને શકાય છે. છતાં તે પિતે અમુક જ્ઞાતિ અને માટે, એમ તેના ઘરની બે કન્યાઓ લગ્નમાં લીધી કુળનો તે ગણુતેજ હતો ( આ બધાં બંધન હતી ( આ પ્રસંગ આપણે તેના કુટુંબનું વર્ણન વ્યવહારીક અને સામાજીક છે, તેને ધર્મપાલન સાથે લખતી વખતે પાછો હાથ ધરવો પડશે) આ પ્રમાણે સંબંધ જ નથી. વળી આ ઉપરથી આપણને સમાજબીજાને મદ ગાળવા પૂરતી જ પિતે ઉત્સુકતા આ સ્થિતિનું કેટલેક અંશે ભાન થશે.) એટલે અત્રે ધરાવતા હતા, એમ નહતું. પણ દષ્ટાંત બેસાડ- તે વિષયની ચર્ચા કરવી અસ્થાને ગણાશે નહીં. વાને પિતે પણ અન્ય કુળમાંથી૪૭ અને વણમાં
લલિતવિસ્તર નામે બધગ્રંથ આધારે પુરાથી પિતાના અંતઃપુરમાં રાણીઓ લાવ્યો હતો. તત્ત્વના લેખક૫૦ જણાવે છે કે તે વિદેહ દેશના એટલું જ નહીં પણ પોતાની કુંવરીઓ પણ ક્ષત્રિય કુટુંબમાંથી ઊતરી આવ્યો હતો. તેથી તે વૈદેહી
(૪૬) હાલ જે અર્થમાં આ શબ્દ વપરાય છે તેવા સ્વરૂપમાં વપરાયો હોય તે કહેવું જોઈએ કે તે સમયે જતિઓ નહેતી જ. પણ આવા પ્રકારના જુદા જુદા ભેદ દર્શાવવા પૂરતજ તે શબ્દ અહીં વાપરવો પડ્યો છે. ( વિશેષ માટે પૃ. ૨૫ થી ૨૯ સુધીનું લખાણ જુઓ) અહીં જાતિ એટલે ઓલાદ અથવા વંશ એ અર્થ કરવો ઠીક થઈ પડશે.
( ૪૭ ) જુએ રાણી સુનંદા સાથેનું તેનું લગ્ન. પૃ. ૨૪૨. જૈન સાહિત્ય ગ્રંથમાં આ પ્રમાણે હકીકત જણાવે છે. (જુઓ નં. મ. ચ. ૧૯૩૦ પૃ. ૫૦૪) ચેટક રાજ પાસે સુજ્યેષ્ઠાની માગણી કરવા દૂત મોકલ્યો હતો. તેના જવાબમાં ચેટક રાજાએ કહ્યું કે “વાહી કુળમાં ઉત્પન્ન થઈ, હૈહયવંશની કન્યા ચડે છે, સમાન કુળનાં વર-
કન્યાને વિવાહ થવા વેચે છે” (તે તે શ્રેણિકનું વાહી કુલ અને ચેટકનું હૈહયી થયું-વર્તમાન કાળે મહિસુર રાજ્યનું મુખ્ય કુટુંબ, હૈહયી વંશનું કહેવાય છે. ને આ વંશના પૂર્વજોને ૫ણ જૈન ધર્મ જ લેખવામાં આવતા હતા. અહીં વાહી કુળ લખ્યું છે, જ્યારે ઈતિહાસમાં મલ્લ જાતિ અને લિચ્છવીસંત્રીજિ ક્ષત્રિય તરીકે ગણાવ્યું છે. સમાય છે કે વાહી તે કુળ હશે. જ્યારે સંબીજિ, લિચ્છવી, મલ વિગેરે નતિ ( ક્ષત્રિય ) નાં નામ હશે. . (૪૮) આગલ ઉપર, તેનાં પુત્ર પુત્રીઓની હકીકતમાં જુઓ,
(૪૯) ઉપરના ટીપણું ૪૬ માં જે અર્થ પતિને સૂચવ્યા છે તે અહીં લે.
( ૧૦ ) જુએ પુરા. ૫, ૨. પૃ. ૨, ૩: વળી સર
