________________
ભારતવર્ષ ]
શ્રેણિકનું કુટુંબ
* ૨૮
ઈ. સ. પૂ. ૫૫ ગણીએ તો પણ તે સમયે મેકુમારની ઉમર આશરે ૩૦ ની લેખતાં, તેનો જન્મ ઇ. સ. પૂ. ૫૭૫ માં આવશે. અને રાજા બિંબિ સારને રાજ્યાભિષેકજ ઈ. સ. પૂ. ૫૮૦ માં થયો છે. એટલે ધારિણો સાથેનું લગ્ન, રાજ્યપદે આવ્યા પછી પ્રથમ થયું હોય એમ માની શકાય છે.
કુમાર મેઘ ઉપરાંત, કુંવરી મનોરમાં પણ આ રાણીને પેટે જન્મી હોય એમ માનવાને કારણે મળે છે. અને તેણીને રાજગૃહી નગરીના એક કૃતપુણ્ય૦ નામે શ્રીમંત શ્રેષિપુત્ર સાથે પરણાવી હતી. આ કૃતપુણ્ય શેઠને પણ અભયકુમાર સાથે અતિગાઢ મૈત્રી બંધાઈ હતી અને શ્રી મહાવીર પાસે તેણે દીક્ષા પણ ગ્રહણ કરી હતી. આગળ પાછળના સંજોગની ગણત્રી કરતાં કુંવરી મનોરમાનું લગ્ન આશરે ઈ. સ. પૂ. ૫૫૯-મ. પૂ. ૩૨ માં થયાનું માની શકાય છે. એટલે તેણીને જન્મ આશરે ઈ. સ. પૂ. ૫૭૨ માં થયો કહેવાશે. આ પ્રમાણે રાણી ધારિણીને પેટે મેવકુમાર
કંવરી મનોરમાના પ્રસવ થયા કહી શકાશે. આ બન્નેનાં (મુનિ મેઘકુમાર અને મનરમાનાં )
મરણ કયારે થયાં તે હકીકત તારવી શકાતી નથી, તેમજ રાણી ધારિણીના મરણની સાલ પણ કાઢી શકાતી નથી. પણ તેણી એ પાછળથી દીક્ષા લીધી હશે એમ હકીકત ઉપરથી માનવાને કારણ મળે છે ખરૂં.
(૩) ક્ષેમા-આ રાણી વિષે જૈન ગ્રંથમાં એક અક્ષર વટીક પણ કયાંય માલુમ પડતો નથી. પણ બૌદ્ધ સાહિત્ય ઉપરથી સમજાય છે કે ઈ. સ. પૂ. ૫૫૯ ના અરસામાં તેણે બૌદ્ધદીક્ષા ગ્રહણ કરી હતી. આ સિવાય તેણીના જીવનની અન્ય કઈ ઐતિહાસિક ઘટના નજરે પડતી નથી. એટલે આપણે પણ તેણીના નામને માત્ર ઉલ્લેખ કરીને જ સંતેષ ધરે પડે છે.
(૪) ચિલણ–આ રાણી સાથેનું પાણિપ્રહણ કેવી રીતે થવા પામ્યું હતું તે આ પ્રસંગ ટૂંકમાં ઉપર પૃ. ૨૫૭ માં વર્ણવાઈ ગયો છે રાણી મહાબુદ્ધિમતા હોઈ રાજા સાથે વારંવાર વાર્તાબાપ અને ચર્ચાઓ કરતી જેથી, તેના ચિત્તનું આકર્ષણ બહુ સારી રીતે ટંક વખતમાં કરી શકી હતી. પરિણામે રાજા બિંબિસારની જૈનધર્મ પ્રત્યેની
ઉપરથી સમજશે કે, કેવલ્ય બાદ મોટા ભાગનાં માસાંનું જીવન તેમણે રાજગૃહી અને વૈશાળીમાંજ ગાળ્યું છે; વર્ષના શેષ ભાગે અન્ય વિહાર કરતા હતા.
( ૬ ) અત્યારસુધી રાજ બિંબિસારને ત્રણ રાણીઓ હતી એમ દેખાય છે; સુનંદા, ધારિણી અને ક્ષેમ. તેમાંની છેલ્લી તે બદ્ધધર્મી હતી એટલે તે પોતાની પુત્રોને બનતા સુધી, જૈનધર્મી વેરે પરણાવવાને સંમત થાય નહીં એમ ધારી શકાય છે. જેથી ક્ષેમાની પુત્રી તરીકે મનોરમા કલ્પી શકાય નહીં; બાકી સુનંદા અને ધારિણી માંથીજ એકની પુત્રી તે હોઈ શકે. પણ ભ. બા. . ભા. પૃ. ૯૪ માં લખેલ છે કે અભયકુમારને શ્રેણિકે એકાંતમાં બોલાવીને કહ્યું કે “મારી પુત્રી મનેરમા રાજકુંવરને
ગ્ય છે.” હવે જે તેણી સુનંદાનીજ પુત્રી હતા તે,
અભયકુમારને એમ કહેત કે, “તારી બહેન મનેરમા ” પણું તેમ નથી કર્યું. એટલે તે સુનંદાનો પુત્રી નહીં હોય એમ કલ્પી શકાય છે.
(૭૦ ) કૃતપુચ તે સંસ્કૃત નામ છે. અને માગધીમાં તેને કયવન્ના શેઠ કહે છે.
કૃતપુણ્ય એટલે જેણે ઘણાં પુણ્યનાં કાર્યો કર્યો છે તે; તેનું ખરૂં નામ શું હરો તે જણાયું નથી. પણ જૈન ગ્રંથકારે ઘણી વખત વ્યક્તિના ગુણદોષ ઉપરથી કે તેના જીવનના અમુક પ્રસંગ ઉપરથી જે નામે સંબોધે છે, તે પ્રથાને આ એક દષ્ટાંત છે એમ સમજવું. બીજ દૃષ્ટાંતમાં, શ્રેણિક, કુણિક, સંપ્રતિ તથા ઉપરમાં પૂ. ૮૩ થી ૮૬ ની હકીક્ત અને તેની ટીકાએ જુઓ,
