________________
સજા શ્રેણિક
[ પ્રાચીન
પુત્ર થયા હતા. રાજા બિંબિસારના મરણ બાદ, બીજા જ વર્ષે આ હલ અને વિહલ પુત્રોના મરણ નિપજ્યાં હતાં (વધારે સત્ય તે એમ છે કે તેમણે તે વખતે દીક્ષા લીધી હતી, તેમજ તેણીના પિતા૭૬ વિદેહપતિ રાજા ચેટકનું મૃત્યુ પણ થયું હતું. આમ એક કે દોઢ વરસના અરસામાં અનેક સંબંધી જનોના વિયેગથી દુઃખિત થઇ, સંસારની અસારતા જાણી તેણીએ ઈ. સ. પૂ. પર૭ ની મધ્યમાં, શ્રી મહાવીરના હસ્તેજક જૈન ધર્મની દીક્ષા અંગીકાર કરી હતી. આ સમયે તેણીની ઉમર૭૮ આશરે પીસતાલીસ વરસની હતી. પછી કયારે મરણ પામી તે જણાયું નથી.
( ૫ ) કૌશલ્યાદેવી-કોશલ દેશના રાજા પ્રસેનજિતની પુત્રી હોવાથી તેણીને કૌશલ્યાદેવીના નામથી ઇતિહાસકારોએ સંબોધી છે. ખરૂં નામ શું હશે તે જણાયું નથી. મગધપતિને શિશુ નાગવંશ અને કૌશલપતને ઈવાકુ વંશ, આ બેની વચ્ચે ઉચ્ચ નીચ કુળના અભિમાનને લીધે, કેટલાંય વર્ષો અને પેઢીઓ થયાં, વેરઝેર ચાલી આવતાં હતાં. પણ છેવટે જ્યારે ઈ. સ. પૂ. ૫૩૮ ના અરસામાં રાજા શ્રેણિકે કેશલપતિને સંપૂર્ણ હરાવીને સુલેહ કરી ત્યારે, મુખ્ય શરતમાં કોશલપતિનું કુલાભિમાન તેડવા માટે, તેની કુંવરી પિતા વેરે અને કેશલના યુવરાજની પુત્રી પિતાના યુવરાજ કૂણિક વેરે પરણાવવાનું નક્કી કર્યું હતું. આ પ્રમાણે રાણી કૌશલ્યાદેવી સાથેનું લગ્ન ઈ. સ. પૂ. પ૩૮ ના અરસામાં થયું ગણાશે. તેણીના જીવન વિષે અન્ય કોઈ હકીકત જણાઈ નથી. જ્યારે રાજા શ્રેણિકનું મરણ થયું ત્યારે તેણીની ઉમર ભાગ્યેજ ૨૬ વર્ષની કહી શકાય.
એટલે પિતાની ભર યુવાવસ્થામાં આ કારી ધા સહન કરી ન શકવાથી શાકમાં તથા શોશમાં, બીજાજ વર્ષે ૮૦ એટલે કે ( ઇ. સ. પૂ. પર૭ માં ) તેણી મરણ પામી હતી.
રાજા શ્રેણિકના પુત્ર-પુત્રીઓની સંખ્યા પણ વિધવિધ રીતે વર્ણવવામાં આવી છે. તે બધાની ચર્ચામાં ઉતરવાને બદલે, તેઓનાં નામઠામ કે ટૂંક હકીકત જે જણાઈ છે તે અત્રે જણાવીશું.
( ૧ ) અભયકુમાર–તેનો જન્મ ઇ. સ. પૂ. ૫૮૦ માં હોવાથી રાજા બિંબિસારના સર્વે સંતાનોમાં તે મેષ હતું. તે બુદ્ધિનિધાન હોવાથી, પિતાના પિતાના મહાઅમાત્યપદને શોભાવી રહ્યો હતો. કેવા સંજોગોમાં તે મહાઅમાત્યપદને પ્રાપ્ત થયું હતું તે પૃ. ૨૪૫-૪૯ માં ઉપર આપણે જણાવી ગયા છીએ. વળી તેણે રાજકારણની રચના કરવામાં, તથા સામાજિક, આર્થિક અને વ્યવહારિક બંધારણની શ્રેણિઓ ગોઠવવાનાં કાયમાં પણ, પિતાના પિતાને અતિ કિંમતી મદદ આપી હતી. તેનું ચારિત્ર ઘણું આદર્શ અને દષ્ટાંતરૂપ હતું. રાજધૂરાને નર્કગામિની માનતા હોવાને લીધે, પોતે ક પુત્ર હોવા છતાં, રાજપદે આ વવાને ઈચ્છાવંત નહોતો. અને તેથી રાજમાપ્તિના હકને જાતે કરી, અન્ય શેવ તથા જીવંત કુમારોમાંથી કોઇને યુવરાજ સ્થાપવા પિતાના પિતાને તેણે પ્રેર્યા હતા. અને તેને અંગે કુમાર ફૂણિકની તે પદે વરણી થઈ હતી. અંતે પિતાના જીવંત કાળમાં જ તેણે દીક્ષા ગ્રહણ કરી લીધી હતી. જેને સમય ઇ. સ. પૂ. ૫૩૩ ઠરાવી શકાય તેમ છે. તેનું મરણું કયારે થયું તે જણાયું નથી.
( ૨ ) મેઘકુમાર–તેને જન્મ રાણી ધા
( ૭૬ ) આ હકીક્ત કેમ બની હતી તે માટે એ રાજ કણિકના વૃત્તાંતે, (૭૭ ) ભ. બા. , ભા. ૧, ૩૨૮.
(૭૮) તેણીના જન્મ માટે જુઓ પૃ. ૧૩૫, (૭૯) જુઓ ઉપરમાં કાશી દેશની હકીકત. ( ૮૦ ) અ. હી. છે. ત્રીજી આવૃતિ ૫. ૩૨.
