________________
ભારતવર્ષ ]
ચારિત્રની સમાલોચના
તેમ આપણે કાશી દેશને ઈતિહાસ લખતાં જણાવી ગયા છીએ કે, રાજા શિશુનાગને કાશીની ગાદીએ આવ્યા બાદ થોડા કાળે, મગધદેશમાં આવી રાજ્યની લગામ હાથ ધરવાને આમંત્રણ મળ્યું હતું. એટલે આ બધી સ્થિતિનું એકીકરણ કરતાં માલૂમ પડે છે કે, શિશુનાગવંશી રાજાઓ, મા
જાતિના ક્ષત્રિય હોવા જોઈએ. અને તે મલ્લ જાતિ લિચ્છવી ક્ષત્રિયોની પેઠે સંત્રીજિ જાતિનાજ પેટા વિભાગી હોવા જોઈએ. વળી એમ પણ દેખાય છે કે, આ અઢાર જાતિના સંવીજિમાંથી, કોઈ પણ એક જાતિવાળો પુરૂષ બાકીની સત્તર જાતિમાંથી કન્યા પરણી શકતો હશે અને તેમ કરવામાં ગોત્ર કે કુળને બાદ આવતે નહીં હોય. જ્યારે આ અઢારે જાતિઓમાં ઉફન્ન થયેલાને એકલા સંબોજિ તરીકે જ ઓળખાવાય છે ત્યારે તેઓ હાલની માફક જુદી જુદી જ્ઞાતિવાળા હોવા જોઈએ તેવા ભાવાર્થમાં ન લખતાં, તેઓ જુદી જુદી ઓલાદના ( stock ) હતા,પ૮ એમ દર્શાવવા પૂરતું જ તે સ્થિતિનું વર્ણન કરાય છે એમ ગણવું રહે છે. તે સમયે રાજકીય પ્રશ્નોમાં, જમીન પ્રાપ્તિને
મોહત રાજાઓને નહે- શ્રેણિકના ચારિ- તેજ, તેથી ભૂમિ વિસ્તા- ચની સમાચના રની ગણત્રીએ શ્રેણિકને
રાજ્યકાળ કેવળ ઉપેક્ષા
યુક્તજ ગણી શકાશે. બાકી દેશપરદેશની સાથે મિત્રતા અને આંતરિક વ્યવસ્થાના માપથી જ તેના રાજકીય જ્ઞાનની કિંમત આંકવી હોય, તો તેમાં પણ તે અન્ય ક્ષેત્રની પેઠે ઉત્તીર્ણ થતેજ દેખાશે. તેમ વળી ક્ષાત્ર તેજથી પરિપૂર્ણ હેઈ, સ્વમાનની રેખા પણ અતિ ઊંચા પ્રકારની ધરાવતો હતો એમ કહીએ તે ચાલી શકે; અને તેથી આપણે તેને, પિતા તરફથી કિંચિત પણ અપમાનિત થતાં, એકદમ દેશાટન સિધાવો, અને બુદ્ધદેવ જેવા સમર્થ ધર્મપ્રચારકે, શિષ્ય લેભના મોહમાં અંજાઈ પોતાની સંમતિ વિના રાણી ક્ષેમાને દીક્ષા દઈ દેવાથી, શેષ જીવનમાં તેમનું દર્શન પણ નહીં કરતે જોઈએ છીએ. તેમજ સમયસૂચક્તા બતાવવામાં પણ, તે એક્કો જ હોય એમ સ્વીકારવું પડશે. નહીંતે પિતાએ યોજેલી રાજપદનિર્માણની પરીક્ષામાં લેશ માત્ર પણ ગભરામણ બતાવ્યા સિવાય, પિતાના સર્વ બાંધવાથી આગળ કેમ તરી આવત? તેમજ ચિલ્લણાના અપહરણ સમયે તથા અભયકુમાર દીક્ષા લેવા ચાલ્યો ગયો ત્યારે,૬૦ આસન્ન સંપન્ન ભયનું દર્શન થતાવેંત, જે ત્વરાથી તેણે કામ લીધું હતું તે શું લઈ શકત? અલબત્ત તે સાથે તેની બુદ્ધિમતાનું મુલ્ય આંકવાનું પણ વિસરવાનું નથી જ. અને તેથી જ તે બેન્નાતટ નગર જેવા અજાણ્યા પ્રદેશમાં પણ તેજંતુરીની પરીક્ષા કરીને, સાર્થ
લખી ગયા છીએ તે ) પણ અહીં એમ અર્થ બંધ- બેસતે લાગે છે કે, તે સંત્રીજિ જતના સર્વે ક્ષત્રિઓમાં વૃદ્ધ હતા. એટલે તેની આણામાં સર્વે લિવીએ અને મલ્લ રાજઓ હતા. (અહીં આણું તે રાજ્ય હકુમતને અંગે નથી વપરાય, પણ કૌટુંબિક અને જ્ઞાતિના બંધન પરત્વેજ વપરાયલ ગણવાને છે.)
(૫૮ ) જુએ ઉપરનું ટી. ૪૬.
(૫૯ ) શ્રેણિકના ચારિત્રને આધારે આપણે તેને નીચે પ્રમાણેના શબ્દો ટૂંકમાં અર્પણ કરી શકીશું. (a) Shrenik the Talented –બુદ્ધિમાન
(b) , the Reformer –સુધારક (c ) the courageous-હિંમતવાન ( d )
the Just and - 2017 (e) not Envious or
Vindictive. -21H611 ( f ) , the Liberal –ઉદાર (g) the Present
minded-સમયસૂચક ( ૧૦ ) આ પ્રસંગ ઈતિહાસને લગતે ન હોવાથી આપણે આ પુસ્તકમાં વર્ણવ્યું નથી,
