________________
ભારતવર્ષ ]
અનેક નામે
૨૭૧
“મહાજન” સંસ્થા પૂરબહારમાં હતી. મહાજનનું ' બંધારણ ધંધાવાર હતું. એટલે સુથાર મહાજન, કડીઆ મહાજન, વિગેરે જુદા જુદા ધંધાવાર મહાજન હોઈ, એ દરેક મહાજનનો એક એક પ્રતિનધિ શહેરના મહાજનમાં જતો. શહેરોમાં મહાજન તથા ગામડાઓમાં ગામ પંચાયતો, સત્તાશાળી હતાં. આપણું દેશને આ ઈતિહાસને અનુરૂપ ગામપંચાયત તથા મહાજન સંસ્થાની રચનાને. ઉપયોગ, આપણે ઇટાલી માફક, ધંધાવાર મતદાર સંધ સ્થાપીને કરી શકીએ. મૈસુર રાજ્યમાં ધંધાવાર કેટલીક બેઠકે ચુંટણી માટે રાખી છે. તેથી અમુક ધંધો કરનાર હિંદુ, મુસલમાન, પારસી, ખ્રીસ્તી વિગેરે એકજ મમ મતદાર સંઘમાં મૂકાય છે અને ધર્મ તથા વર્ણભેદ ભૂલી જવાય છે. ”
ઉપરમાં દર્શાવેલી હકીકતથી એ પણ હવે સમજાશે કે રાજા બિંબિસારનું નામ શ્રેણિક શા
કારણથી પડયું છે. અને રાજા બિંબિસારના ક્યારથી પડયું છે. અને સમઅનેક નામો નો જ્યારે હવે નિર્ણય
કરી શકાય છે ત્યારે એ પણ સમજી શકાશે કે, શ્રેણિક નામ તે તેણે જૈન ધર્મનો સ્વીકાર કર્યો હતો તે બાદજ અને તે પણ કેટલાંય વર્ષે પડયું છે. અને તેમાં પણ જૈન ગ્રંથકારોએજ, તે નામ પિતાના સંપ્રદાયના રાજકર્તાની ગુણ પ્રશંસા અર્થેજ યોજેલું સમજાય છે.૩૦ તેમજ બોદ્ધ ગ્રંથોમાં શ્રેણિકના
નામનો ઉલ્લેખ, જે વારંવાર નથી કરાયેલે પણ તેને બદલે રાજા બિંબિસાર શબ્દજ મુખ્યતયા વપરાયેલ છે, તેનું કારણ પણ આ ઉપરથી સમજી શકાશે.
અલબત્ત કુંવરપદે રાજા બિંબિસાર હતો ત્યારે તેનું નામ શું હતું, તે આપણને જણાયું નથી જ. પણ બાપ સાથે રૂસણાં લઈને દેશાટને ઉપડી ગયો હતો, તે અરસામાં તે તેને ભંભાસાર કહેવામાં આવતો હતો. તે આપણે કહી ગયા છીએ. આ નામ પણ જૈન ગ્રંથકારે એજ સમપેલું છે. છતાં ગાદીપતિ બન્યા પછી, તેનું નામ બિંબિસાર રખાયેલું હોવાથી અને ધર્માનયાયી રહ્યો હતો, ત્યારે પણ તેજ નામથી ઓળખાતે રહેતા હોવાથી, વર્તમાન વિદ્વાનોએ. ભંભાસાર અને બિંબિસારનો ભેદ દોર્યોજ નથી. અથવા દેર્યો હોય, તે એક બીજાનો અપભ્રંશ છે એમજ ગણવા પ્રેરાયા છે. બાકી ખરી રીતે, તે ભંભાસાર નામ તે જૈન સાહિત્યનું છે, અને બિંબિસાર તે બૈદ્ધ સાહિત્યનું છે. જ્યારે શ્રેણિક નામ, તે પણ છે તે જૈન સાંપ્રદાયિક સાહિત્યનું જ, છતાં તે ઉપાધિ સામાયિક કાર્યોને અંગેજ અર્પણ થયેલ હોવાથી, ઈતિહાસમાં પણ તે નામેજ પ્રસિદ્ધિને પામ્યો છે. અને તેથી કોઈ પણ પ્રકારના ભેદભાવ વિના, દરેકે દરેક સાહિત્યમાં તે નામ વાપરેલું આપણે નિહાળીએ, તો પણ, તે યથાWજ છે એમ પણ આ ઉપરથી સમજી શકાશે.
(૩૦) આ પ્રમાણે અનેક વ્યક્તિઓનાં ખરા નામને બદલે, ગુણદર્શક નામ જોડી કાઢીને, જૈન ગ્રંથમાં લખવાનું સામાન્ય થઈ પડ્યું છે. જેમકે, ચંડપ્રદ્યોત, સંપ્રતિ, કૃણિક, કરકંડુ ઈત્યાદિ. વળી જુઓ પૃ. ૮૩. * ( ૩૧ ) રાજા શ્રેણિકનું, તથા શ્રેણિઓની રચના કરવામાં તેના મદદગાર, મહામંત્રી અને જયેષ્ઠપુત્ર અભયનું નામ, બદ્ધ ગ્રંથોમાં બહુજ જૂજ પ્રમાણમાં
માલુમ પડે છે. તે સ્થિતિ સૂચવે છે કે, તેણે બૈદ્ધ ધમને ત્યાગ કર્યો પછીજ આ બધું બનવા પામ્યું છેએટલે કે ઈ. સ. પૂ. ૫૫૬ પછી.
(૩૨ ) રાજગિર અને ગિરિત્રજ શબ્દ આ પ્રમાણે વપરાય છે. તેકેવી રીતે, રાજગૃહી શબ્દથી જુદો પડી જાય છે, તે વાતનું સ્પષ્ટિકરણ આપણે પૃ. ર૬૨-૬૪ માં કરી ગયા છીએ.
