________________
૨૧૬
રાજકુ ંવરને પણ શરમાવે તેવા છોકરા માલમ પડયા. તુર્તીતુ બાળકને ઉપાડી લઈ, પોતાની સ્વામિની પટરાણી વાસવદત્તાને ભેટ ધરી દીધી. સર્વે રાણી ( ઉદયન રાજાના અંતઃપુરમાં કાઇ પણ રાણીને પુત્ર નહાતા ) અપુત્રીયા૬૮ હેાવાથી પટરાણી બહુજ ખુશી થઈ અને સ્વજનિત પુત્ર તરીકે તે બાળકને ઉછેરવા લાગી. પછી રાજા ઉદયનનુ જ્યારે મૃત્યુ ઈ. સ. પૂ. ૪૯૦ માં થયું ત્યારે પોતાના દત્તક પુત્ર૬૯ તરીકે તેને મણિપ્રભ ઉર્ફે મેવિનના નામથી કૌશખીપતિ તરીકે ગાદીએ બેસાયેર્યાં. ( જુએ પૃ. ૧૨૧ ) આ બાજુ રાણી ધારિણીએ ઉજૈનીના ત્યાગ કર્યાં બાદ, રાજા દ્રુતિવનના લંપટ પણાની વાત જગજાહેર થઇ ગઇ, એટલે પ્રજાએ તેને રાજ્યાસનથી ઉઠી જવાની ફરજ પાડી.૭૦ એટલે તેણે પોતે, દીક્ષા લીધી. આ બનાવ ઈ. સ, પૂ. ૫૦૪ ની આસપાસ બન્યા હાવા સભવે છે. તેની પાછળ, સદ્ગત બંધુ- રાષ્ટ્રવનના મોટા પુત્ર↑ અવંતિસેન ગાદીએ આવ્યા. આ અવંતિસેન પણ રાણી ધારિણીની કુક્ષિથીજ ઉત્પન્ન થયા હતા. એટલે કે અવંતિસેન, જેમ યુવરાજ રાષ્ટ્ર ધનના જ્યેષ્ઠ પુત્ર હતા, તેમ રાણી ધારિણીને પણ જ્યેષ્ઠપુત્રજ થતા હતા. અને તેથી કરીને ઉપર વવાયેલા કૌશ'ખીપતિ મણિપ્રભના સહેાદર અને જ્યેષ્ઠ ભ્રાતાજ થતા હતા એમ ગણવું રહે છે.
સત્તાધીશ
( ૬૮ ) રાજા ઉદયનને એક પુત્રી થઈ હતી. જેનું લગ્ન પાછળથી નંદિવર્ધન વેરે થયું હતું, અને તે કાળક્રમે મગધના સમ્રાટ બન્યા હતા ( જીએ ન‘દવશે તેનું જીવનવૃત્તાંત ). વળી જુએ પૃ. ૧૨૧ તથા ટી. ૫૪.
[ પ્રાચીન ઇ. સ. પૂ. ૫૦૪ ના અરસામાં તે ગાદીએ બેઠા હતા. તેણે તેના પૂર્વજોના કરતાં, રાજકાજ ચલાવવામાં જૂદી ભાત પાડી અત્તિસેન હતી. લાકા સ ંતુષ્ટ હતા. તેના રાજ્યમાં બીજો કાઈ ખાસ નોંધવા યાગ્ય બનાવ બન્યા હાય તેવું જણાયું નથી. એટલામાં વત્સપતિ ઉદયનનું મરણુ નીપજવાથી તેની ગાદીએ મણિપ્રભ બેઠા હતા. એક બાજી વત્સપતિ મણિપ્રભનુ શાસન પણ લાક પ્રિય ધારણે ચાલ્યું જતું હતુ તેમ બીજી બાજુ અતિપતિનુ રાજ્ય પણ તેજ ધારણે વહ્યાં કરતું હતું. તેટલામાં શું કારથી તે જણાયું નથી, પણ એ રાજ્ય વચ્ચે ચકમક ઝરી. મનવા જોગ છે કે, અતિસેન ઉમરે પણ મોટા હતા તેમ તેના રાજ્યના વિસ્તાર પણ મોટા હતા. એટલે મેટપ મેળવવાની અભિલાષા થઈ આવી હાય કે, નાના રાજાને દાખી નાંખવાની ગણત્રી થઈ આવી હાય. અને તેથી ન્યાયાન્યાય એક બાજુ મૂકી દઇ, કાંઇક ખંડણીની કે અન્ય પ્રકારની અયેાગ્ય માંગણી કરી હાય. એટલે સ્વાભાવિક છે કે, મણિપ્રભે તે સ્વીકારી ન હાય. આ માત્ર અટકળ બાંધીને કલ્પનાએ કરી બતાવી છે. પણ વિશેષ સ`શેાધનથી એમ માનવાને વધારે મજબૂત કારણુ દેખાય છે, કે વત્સદેશની પટરાણી વાસવદત્તા, તે આ અવંતિસેનની ફાઇ થતી હતી, એટલે વાસવદત્તાએ જે કાઇ અજાણ્યા
( ૬૯ ) આ હકીકતથી ખાત્રી થાય છે કે પ્રાચીન સમયે પણ દત્તકપુત્ર લેવાની અને તેને ગાદી સુદ્ધાં
આપી દેવાની પ્રથા પ્રચલિત હરોજ.
( ૭૦ ) ઉપરનુ' ટી, ૬૨ જી. તેમાં રાન પાલકને પદભ્રષ્ટ કર્યાંનું લખેલ છે પણ તે હકીકત જૈન ગ્રંથમાં પાલકના પુત્ર દ તિવન પરત્વે દેખાય છે,
( ૭૧ ) જીએ ઉપર પૃ. ૨૧૫ : જે પુત્રને અવંતિ છોડતી વખતે, ધારિણીએ પાછળ મૂક્યા હતા તેજ પુત્ર આ અવ‘તિસેન સમજવે,
