________________
૨૫૦.
રાજા શ્રેણિકના
[ પ્રાચીન
સામાજીક બાબતના પ્રણેતા હતા. આ ઉપરથી વાચકને, ભલે ધાર્મિક પ્રશ્નમાં, કે જડ વાદી અને ચિતન્યવાદિ-આત્મવાદિ ( Materialistic અને spiritualistic ) વચ્ચેની પસંદગીમાં શ્રદ્ધા હેય યા ન હોય, તે પણ કુદરત શું ન્યાય ઊતારે છે. તે લક્ષમાં રાખીશું, તે પણ આપોઆપ સમજાશે કે, સામાજીક પ્રશ્નને ગૌણપણે રાખી, ધાર્મિકને જ મુખ્યપણે ગણવાની જરૂરિઆત કુદરતે પણ સ્વીકારી છે. હવે આપણે તે બંને વિષયે એક પછી એક હાથ ધરીશું.
ઉપર જણાવી ગયા પ્રમાણે તેમજ અનુભવ શિખવે છે તે પ્રમાણે, સમજાય છે કે ધાર્મિક તેમજ
સામાજીક કાર્યોને પરસ્પર રાજા બિંબિ- જળ અને મીનની પેઠે અતિ સારનો ધર્મ ક્યો નિકટ સંબંધ હોય છે. છતાં કહી શકાય ? આપણે અત્ર ઇતિહાસની પ્રથમ તથા ઉત્તર દષ્ટિએજ સર્વ પરિસ્થિતિ જીવનકાળે આલેખતી રહે છે. અને
ઈતિહાસમાં તે મુખ્યતઃ સામાજીક વિષયોનેજ સમાવેશ કરી શકાય છે. જ્યારે ધાર્મિક વિષયને તે માત્ર અંગુલી નિર્દેશ જેવી જ સ્થિતિ ભોગવવી રહે છે. એટલે આપણે પણ, ધર્મની બાબતમાં માત્ર ઉડતી નોંધ જ લેવી પરવડે. તે પણ રાજા બિંબિસાર પોતે જ્યારે ચાર મહાપુરૂષમાંનું એક છે, અને તેના જીવનના અન્ય બનાવે, તેણે સ્વીકારેલ ધર્મ સાથે એટલા બધા પ્રમાણમાં સંકલિત થઈ ગયેલા છે કે, જો તે વિષયને યથાર્થ સ્વરૂપમાં તારવવામાં ન આવે તે, તેણે જે કાર્યો એક ભૂપાળ તરીકે રહીને જનસમુહના શ્રેયસાથે ક્યાં છે, તેની કિંમત અલ્પાંશે
પણ આંકી ન શકાય. અને તેમ થાય છે, તેને માટે અન્યાય કરી દીધો ગણાય. એટલે દરજજે તે કાંઈક વિસ્તારપૂર્વક વિચારવું પડશે.
બૌદ્ધ પુસ્તકમાં રાજા બિંબિસારને તે ધર્મને અનુયાયી ગણ્યો છે, જ્યારે જૈન પુસ્તકેમાં પિતાના ધર્મને દઢભકત અને પિષક ગણવામાં આવ્યો છે. પહેલામાં તેને વિશેષપણે બિંબિસારના નામથી સંબોધ્યો છે જ્યારે બીજામાં રાજા શ્રેણિકના નામથી તે વિશેષ પ્રસિદ્ધીને પામેલે જણાય છે. આમ બંને પ્રકારે હેરફેર થવાનું કારણ શું? શું તે બન્ને પ્રકારનું ધાર્મિક સાહિત્ય ખોટું હશે! ના તેમ નથી. પણ વિશેષ ગણને અંતે સમજાય છે કે, તે બંને દર્શનના ગ્રંથનું કથન તે સત્યજ છે, પણ જેમ પુરાણકારોએ પિતાના ઐતિહાસિક ગ્રંથેમાં સ્વમતાનુયાયીનું મહત્વ વિશેષપણે ગાઈ બતાવ્યું છે, તેમ આ બન્નેનાં સાહિત્યગ્રંથોમાં પણ, તેજ સ્થિતિ પ્રવર્તી રહી દેખાઈ આવે છે. તે નીચેની હકીકતથી સમજાશે.
ઉપર જોઈ ગયા છીએ કે, રાજા બિંબિસાર ઈ. સ. પૂ. ૫૮૦માં ગાદીએ આવ્યો તે પહેલાં, તેમજ બેન્નાતટ નગરે શ્વસુર પક્ષમાં રહેતા હતા ત્યાંસુધી, જૈન ધમ પાળતો હતો.૫૪ વળી આગળ ઉપર સાબિત કરીશું કે રાણી ચિલણા સાથે ઈ. સ. પૂ. ૫૫૮ માં લગ્ન કર્યું ત્યારબાદ તે પાછો જીનભક્ત થઈ ગયો હતે. એટલે સાર એજ કાઢો રહે છે કે જે ધર્મ ગ્રહણ કર્યો હોય, તે ઈ. સ. પૂ. ૫૮૦ અને ૫૮ વચ્ચેના બાવીસ વર્ષમાં જ હોઈ શકે? અન્યથા નહીં.
બૌદગ્રંથ બાપકાર ઉોષણ કરે છે કે, ગૌતમબુધે૫ ૨૯ વર્ષની ઉમરે સંસાર ત્યાગ
(૫૪) ભા. બા. . ભા. પૃ. ૩૭ માં લખ્યું છે કે “તે ત્રિકાળ જીન પૂના કરતે હતો.”
(૫૫ ) જુઓ તૃતીય ખડે પ્રથમ પરિચછેદમાં આલેખાયેલી હકીક્ત.
