________________
૨૩૪
શિશુનાગ વંશ
[ પ્રાચીન
શિશુનાગવંશ આગળ પૃ. ૯૩ થી ૧૦૦ ઉપર કાશીદેશનો ઈતિહાસ લખતાં આપણે જોઈ ગયા છીએ કે તે દેશ ઉપર ઈ. સ. પૂ. ની આઠમી સદીમાં બૃહદરથ વંશી રાજા અશ્વસેનનું રાજ્ય હતું. તે જૈન ધર્મના ત્રેવીસમા તીર્થંકર શ્રી પાર્શ્વનાથના પીતા થતા હતા. આ પાWકુમારે પોતાના પિતાની હૈયાતિમાં અને તેમના રાજ્યકાળેજ દીક્ષા લઈ લીધી હતી એટલે અશ્વસેન રાજાના મરણ બાદ કાશીની ગાદી ખાલી પડી હતી. તે ગાદી ઉપર શિશુનાગ નામને ક્ષત્રિય રાજા બેઠો હતો અને તેના ઉપરથી તે વંશનું નામ પણ શિશુનાગ વંશ પડયું હતું.
પૃ. ૧૦૦ ઉપર આપણે પ્રશ્ન ઉઠાવ્યો હતો કે, આ શિશુનાગ રાજા જે કાશીપતિ થયો હતો તે રાજા અશ્વસેનના મરણ બાદ તુરતજ થયો હતું કે, વચ્ચે કાંઈ અંતર હતું ? અને બૃહદરથ વંશને અને શિશુનાગ વંશને કાંઈપણું સગપણ સંબંધ હતો કે કેમ ? આ બે મુદ્દાને નીકાલ અત્રે આપણે કરવો રહે છે, અને તે બાદ આ શિશુનાગ વંશમાં થયેલ રાજાઓનું એક પછી એક જીવન લખવાનું હાથ ધરીશું.
શિશુનાગવંશી રાજાઓ આદિમાં તે કાશી પતિજ હતા. પણ પાછળથી તેઓને મગધ દેશનું રાજ્ય ચલાવવાનું આમંત્રણ મળ્યું હતું. તેથી તેઓ બને દેશના સ્વામી બનવા ઉપરાંત, મગધ દેશ ઉપર પણ તેમને અધિકાર દીર્ઘકાળ પર્યત જામવા પામ્યું હતું, તેમજ તે દેશ ઉપર સત્તા ભેગવતા ભેગવતા વિશેષ પ્રમાણમાં કીર્તિની ઉજવળતાને વરવા પામ્યા હતા. તેથી તેમને ઇતિહાસ અહીં મગધદેશના વર્ણનના મથાળા તળે હાથ ધરવાનું દુરસ્ત ધાર્યું છે.
અન્ય પ્રદેશના ભૂપતિની બાબતમાં જેમ ( ૧ ) કેટલાકમાં ર૫ વર્ષ લખ્યાં છે.
બનતું આવ્યું છે, તેમ આ કાશીપતિના સંબંધમાં
પણ તેમની આદિ ક્યારે બૃહદરથને અંત થઈ તેને સમય નિશ્ચિતપણે અને શિશુનાગની જણાયો નથી. જો કે આદિ વચ્ચેનું આસપાસની હકીકત ઉપઅંતર રથી તેનું અનુમાન કેટલેક
અંશે કરી શકાય છે ખરું? મત્સ્ય પુરાણમાં આ શિશુનાગવંશ ૩૩૩ વર્ષ પર્યત ચાલ્યાનું અને તેમાં દશ ભૂપતિઓ થયાનું કહે છે. વળી કહેલું છે કે શિશુનાગ વંશને અંત આવ્યા બાદ નંદવંશ ગાદીએ આવ્યો છે, કે જે ૧૦૦ વર્ષ રાજય કરીને સમાપ્ત થતાં, મૌર્યવંશી ચંદ્રગુપ્ત મગધને સમ્રાટ થયો હતો. આટલી હકીકત ઉપરથી આપણે શિશુનાગ વંશની આદિ શોધી કાઢીએ તેમ છે. પૃ. ૨૦૬ થી આગળ ઉપરની ચર્ચામાં આપણે સાબિત કર્યું છે કે ચંદ્રગુપ્ત મૌર્ય મ. સં. ૧૫૫=ઈ. સ. પૂ. ૩૭૨ માં મગધપતિ બન્યો હતો. અને તેમાંથી નંદવંશના સો વર્ષ બાદ કરીએ એટલે ઇ. સ. પૂ. ૪૭રમાં નંદવંશની આદિ અને શિશુનાગવંશને અંત થયો ગણી શકાશેઃ અને ઈ. સ. પૂ. ૪૭૨ માં ૩૩૩ વર્ષ ઉમેરીએ તો શિશુનાગ વંશની આદિ ઇ. સ. પૂ. ૮૦૫ માં ગણી શકાશેઃ હવે જેમ શિશુનાગ વંશનો પ્રારંભ ઈ. સ. પૂ. ૮૦૫ માં ગણીએ તેમ બૃહદરથ વંશને અંત પણ તેજ સાલમાં ગણીએ, એટલે તે એકનો અંત અને બીજાની શરૂઆત થઈ છે એમ કહી શકાય. પણ બહદરથ વંશને અંત ક્યારે થયો તે વસ્તુજ નક્કીપણે કરી શકાતી ન હોવાને લીધે કેવળ અનુમાન ઉપરજ ઈમારત રચવી પડે છે. અને તે એમ બને છે કે, શ્રી પાર્શ્વનાથની દીક્ષા ઇ. સ. પૂ. ૮૪૬ અને નિર્વાણ ઈ. સ. પૂ. ૭૭૬ માં સાબિત કર્યું છે (જુઓ પૃ.૯૭) એટલે કે શિશુ
(૨) ઈ. એ. પુ. ૩૨ પૃ. ૨૨૯
