________________
ભારતવર્ષ ]
પ્રદેશ. તેમાં પ્રાચીન સમયના આયુદ્ધ અને સૌવિર પ્રાંતાના સમાસ પણ થઈ જતા હતા.૮૭
( ૭ ) સિંધુનદીના મુખ પાસેના ડેલ્ટાવાળા પ્રદેશને પણ સૌવિના એક ભાગ કહી શકાય, જેની રાજધાનીનું નગર પાતલ (પાતાલ) હતુ અને તેની સ્થાપના ગ્રીક પાદશાહ સિકંદરશાહે કરી હતી.
જેમ સૌવરદેશની હદ વિશે મતભેદ છે તેમ તેના રાજનગર વિશે પણ ભિન્ન મત અસ્તિત્વ ધરાવે છે. જૈન સાહિત્ય પ્રમાણે૮ રાજધાનીનુ નામ વીતભયપટ્ટ હતું, જ્યારે બૌદ્ધ સાહિત્યમાં તેનું નામ રારુક અથવા રારુવ કહ્યું છે, ( અને તે પણ જુદાં જુદાં સ્થળનાં બૌદ્ધ ગ્રંથામાં જુદાં જુદાં નામ અને સ્થળ વર્ષો લે છે ) અને તેમાં મોટા ભાગે, આ નગરનું સ્થળ, કચ્છના રણના કિનારા ઉપર અને રાજપુતાનાની સરહદ નજીક ઠરાવે છે. એવી માન્યતાથી કે, જ્યારે સિથિઅન અથવા શક પ્રજા, માળવદેશ ઉપર હુમલા લઇ આવી, ત્યારે તેમને સિ ંધમાંથી સાંસરા થઇ, પશ્ચિમે આવેલ જેતલસરનામેાટા રણમાં ઉતરીને આવવાનું અશકય લાગે માટે, તે સિંધુ નદીના ડેલ્ટામાં થઇને કચ્છના અખાતદ્વારા, કચ્છ દેશમાં
( ૮૭ ) ઙે. એ. ઇં. પૃ. ૭૫, સિ ́ધસાગરદુઆખનું વર્ણન વાંચે.
( ૮૮ ) પુરાતત્ત્વ પુ. ૧ લું પૃ. ૨૮૨.
( ૮૯ ) કચ્છના રણના પશ્ચિમ નારે આવેલ ીંઝુવાડા અને મોઢેરાના ખડીચા પાસેના મુલક તેને કહી શકાય.
( ૯૦ ) આ વઢીઆર પ્રદેશનુ... મુખ્ય નગર અત્યારે રાધણપુર ગણાય છે. આ પ્રદેશના ખુંટ, ખળો, અદ્યાપિ પણ બહુ ઉંચી કીસમના ગણાય છે; તેમજ વઢીચારના બળદો પણ ૫'કાચ છે, એટલે એમ અનુમાન બંધાય છે કે તે વખતે ગુજરાત અને માળવાને વ્યવહાર અત્યારના ઈડર પાસેના પ્રદેશમાંથી ચાલતા
શજ્યા
૧
ઉતર્યાં હાયઃ અથવા સિંધુ નદીના ડેલ્ટામાંથી સીધાજ કચ્છના કિનારે કિનારે થઈને આ રાક નગર પાસેથી તે વખતના સૌવિરદેશમાં તેઓએ પ્રવેશ કર્યાં હાય.૮૯ એટલે કચ્છના કિનારાના આ નગરને, સૌવિરદેશની રાજધાની હાવાનુ કલ્પી લીધું. પણુ કિનારાનું નગર રાજપાટનું જ સ્થળ હાય છે કે દેશની મધ્યમાં આવેલુ કઈ અન્ય નગર પણુ પાટનગર ાય તે વિશે બધું શંકાશીલ રાખ્યું. પછી ત્યાંથી ગુજરાતના વઢીઆર ૦ પ્રદેશને વીંધીને અરવલ્લી પર્વતમાંના ૧ ઇડર શહેર પાસેના ધાટદ્વારા ૨ તે માળવામાં ઉતરી આવ્યા હાય, એમ ગણત્રી કરી.
ઉપર પ્રમાણે સ્થિતિ હાવાના કાંઇક અંશે ખ્યાલ લઈ જવાની સંભાવના કલ્પી શકાય, પણ મારૂં અદના તરીકેનું મંતવ્ય એમ છે કે, સિંધુ અને સૌવર બન્ને દેશ, એકજ રાજાની સત્તામ હાઇને, તેનું એક જોડકુ બની ગયેલું છે. બાકી વાસ્તવિક રીતે, બન્ને દેશ ભિન્ન ભિન્ન આચાર પાળનારી પ્રજાથી વસાયલ હાવા જોઇએ. અને તેમાંના સિંધ દેશની રાજધાની વીતભયપટ્ટણ હશે અને સૌવિર દેશની રાજધાની, અનેક વિદ્વાનેાની ધારણા થઇ છે તે પ્રમાણે
હરો. પણ વમાનકાળે ગુજરાત અને માળવાની એમ એ (દે) પ્રાંતાની સીમા (હુદ) જ્યાં મળે છે તેને - દાદ' નામના શહેર તરીકે ઓળખાવાય છે, વળી નીચેનું ટી, ૯૨ જીએ,
( ૯૧ ) મહાભારતમાં આ પર્યંતને વિંધ્યાચળના ભાગ તરીકે ગણે છે અને તેનુ નામ પારાપાત્ર આપ્યુ` છે,
( ૯૨ ) સરખાવા ઉપરમાં સાવિરદેશનો હ્રદ વિશે ન.૧ ના ફકરા જેમાં ઇડર શહેર ઉલ્લેખ સર ઇનિંગહામે કર્યાનુ જણાવ્યુ છે. તેમાંનુ વડારી તે વીચાર કહેવાના ભાવાતા નહીં હાય કે? કે ઈડરનો પાસે એક વડાળી કરીને ગામ આવેલ છે તે હશે, વળી ઉપરનુ ટી. ૯૦ જીએ,
