________________
સત્તાધીશ
[ પ્રાચીન સ્થિતિ થઈ પડેલી નહતી, કે જેથી સામાન્ય રીતે મત પ્રમાણે, બને વ્યકિતઓ જુદી છે. રાજા તે સૂત્રની રચના કે ગુંથણીમાં, તેના કર્તાનાં પ્રિયદર્શિન તે તે સમ્રાટ અશોકને ઉત્તરાધિકારી, પક્ષપાત, અપ્રમાણિકપણું કે અસત્યતાનાં અને તેને પૌત્ર ( એટલે અશોકના અંધપુત્ર મિશ્રણ થઈ જવાની ભીતિને મુખ્યતઃ અભાવ જ અને યુવરાજ કુણાલનો પુત્ર ) થતું હતું.૧૯ કહી શકાય. તેવાં સૂત્રોમાં, કથિત હકીકતના સારા જેને જૈન ગ્રંથમાં સમ્રાટ સંપ્રતિ તરીકે ઉપરથી૧૬ પણ, ઉપરનાં દેરેલાં અનુમાનને વર્ણવ્યો છે. ૨૦ તેણે તે જૈનધર્મને વિશ્વવ્યાપી સમર્થન મળે છે કે, આ વિદિશા અથવા સાંચી- બનાવવામાં પોતાની આખી જીંદગી અર્પણ નગરને જૈન તીર્થસ્થાન તરીકે જ ગણવામાં કરી નાંખેલી હતી. આ પ્રકારની સર્વ હકીઆવ્યું છે.
કત ખુદ મહારાજા પ્રિયદર્શિને, પિતેજ કાતછ-મૌર્યવંશી સમ્રાટ અશોક જ્યારે રાવી ઉભા કરેલ, અને કાળયુગની સામે પ્રખર કુંવરપદે હતા, ત્યારે અવંતિ પ્રદેશના સૂબા તરિકે વિરોધ કરતા અદ્યાપિ પર્યત ઉભા રહેલ નાનાતેની નિમણૂક થઈ હતી, અને તે પદના મેટા સર્વે ખડકલેખો અને શિલાલેખો, તથા અધિકાર કાળ દરમ્યાન, તેણે બેસનગર-વિદિશા- પ્રકારેજ, ડીંડીમ અવાજે, કિંચિંત પણ ચૂનાનગરીના એક ધનાઢ્ય વણિકની પુત્રી સાથે લગ્ન ધિક કર્યા વિના, અને જૈન ગ્રંથમાં આલેખ્યા કર્યું હતું. તે ઈતિહાસ પ્રસિદ્ધ, પ્રમાણપત અને પ્રમાણેજ, તેના કર્તાની યશગાથા આપણને અને સત્યસિદ્ધ હકીકત છે. આ સ્થિતિ પણ એજ સર્વ જગતને, સંભળાવી રહેલ છે. શિલાલેખના બાબત સાબિત કરે છે કે, તે કાળે વિદિશા- આવા સચોટ અને સજજડ પૂરાવા વિરૂદ્ધ, કોઈથી નગરીમાં અનેક વણિક-વૈશ્ય વ્યાપારીઓ આવી આંગલી સુદ્ધાં પણ ચીંધી શકાય તેમ નથી. રાજાઓવસેલા હતા.૧૭ અને અશોકનો શ્વસુર- ના પણ મહારાજા આ પ્રિયદર્શિને, પોતાના પિતા પક્ષ પણ જૈનધર્મી હતા.૮ જેથી પાકે પાયે કુણાલના અધિકારવાળા સુબાપ્રાંતમાં, પિતાનું ઉત્તર કબુલ કરવું પડે છે, કે તે સમયે વિદિશા શહેર જીવન ગાળ્યું હતું, અને સામ્રાજયની રાજગાદી પ્રબળપણે જૈનધર્મીઓથી વાસિત થયેલી મગધના પાટલિપુત્ર નગરમાંથી ફેરવીને અવંતિ નગરી હતી.
પ્રદેશની આ વિદિશાનગરીમાં આણી હતી (જુઓ તે સાતમું –અદ્યાપિ પર્વત, સમ્રાટ અશોકને માટે મહારાજા પ્રિયદર્શિનનું જીવનવૃત્તાંત). આમ રાજા પ્રિયદર્શિન તરીકે લેખ્યો છે, પણ મારા કરવાને તેને ઘણા પ્રકારનો પક્ષપાત પણ હતું, તેમ
( ૧૬ ) ઉપરની ટીકા ( ૧૫ ) સરખા. ( ૧૭ ) આ માટે જુઓ અશોકનું જીવન વૃત્તાંત. ( ૧૮ ) જુઓ પૃ. ૧૮૩.
(૧૯) આ બધી હકીકત સમ્રાટ અશોકના જીવનચરિત્ર, વિશેષ વિવેચન સાથે ચર્ચા છે ત્યાંથી જોઈ લેવા વિનંતિ છે.
( ૨૦ ) Eng. Translation by Prof. Herman Jacobi etc. etc.
પ્રોફેસર જેકેબી રચિત અંગ્રેજી ભાષાંતર છપાયેલ છે તે જુઓ.
( ૨૧ ) તે સર્વે શિલાલેખ અને ખડકલેને વિદ્વાને એ અશકની કૃતિઓ માની લઇને તેના ધર્મની એટલે બેધધર્મી હોવાનું જણાવ્યું છે; પણ ખરી રીતે તે તે સર્વ કૃતિઓ જૈનધર્મી પ્રિયદર્શિન મહારાજની જ છે. આ હકીકતનો સર્વે ભૂલે ટાળવા અશોક જીવન લખતાં મેં પ્રયત્ન આદરેલ છે. તે માટે ત્યાં જુઓ.
