________________
૧૫૮
સત્તાધીશ
[ પ્રાચીન
અહીં ધનકટક પ્રદેશનું વર્ણન ચાલે છે એટલે તેની સાથે કન્વવંશને સંબંધ કેવા પ્રકા- રન હોઈ શકે તે જણાવવું જોઈએ. પણ તેટલી હકીકત છૂટી જણાવવા જતાં, કેટલીક સ્થિતિ સમજી શકાય તેમ નથી. જેથી વાચકવર્ગને વિનંતિ કે નંદવંશના વૃત્તાંતે તે જોઈ લેવી. તે સમયે જે કન્વવંશની સ્થાપના લેખો તે તેનો સમય ઈ. સ. પૂ. ૪૭૨ થી ઈ. સ. પૂ. ૩૨૭ સુધીને ગણાય. પણ શુંગવંશી અવંતિપતિના સમયે જે
સ્થાપના ગણવી હોય તે તેને લગતું વર્ણન જ્યારે કરવામાં આવશે ત્યારે તતસંબંધી પણ જે હકીકત રજુ કરવાની હશે તે રજુ કરીશું જ. એટલે તે બનેની તુલના કરી જે યોગ્ય લાગે તે અનુમાન વાચકગણ કરી શકશે.
અત્ર એક ખાસ સ્થિતિ ઉપર વાચકવર્ગનું ધ્યાન ખેંચવાની જરૂર વિચારું છું. જૈનગ્રંથોમાં કે ગ્રંથમાં કયાંય એક શબ્દવટિક પણ આ કન્ય કે કાન્હાયન વિશે લખે જણાવે નથી. જ્યારે પુરાણોમાં તે વંશને રસપૂર્ણ હેવાલ ભરી દીધો છે. એટલે જેમ કેટલાક કિસ્સામાં બન્યું છે તેમ, આ બાબતમાં પણ એમ અનુ- માન કરવાને કારણું મળે છે કે, કન્વવંશના ચારે પુરૂષો વાસ્તવિક રીતે સ્વતંત્રપણે મુકુટધારી રાજાઓ થવા પામ્યા નહીંજ હોય, પણ સરમુખત્યારપણું ભેગવતા મહાપુરૂષ હેઈ, રાજાની
ટિમાં મૂકાય તેવા સત્તાધારી હશે, અને તેથી પુરાણકારોએ પિતાના વૈદિક મતાનુયાયીઓને સર્વસત્તાધારી રાજા તરીકે વર્ણવ્યા હશે.
આ પરિચ્છેદમાં તેમને ધાન્યકટક સાથે- રાજા શિમુખના સમકાલીન તરીકે જો બતાવાય
તે તેમને સમય ઇ. સ. પૂ. ૪૭૨ થી ૪૨૭= ૪૫ વર્ષ ઠરાવો રહે છે.૨૬ પણ જે તેમને શુંગવંશી સાથે હૈયાત ગણવામાં આવે તે ઈ. સ. પૂ. ની બીજી સદીમાં થયો હોવાનું ગણવું રહેશે. શુંગવંશનો સત્તાધીશકાળ એકંદરે ૧૧૨ વર્ષને છે. તેમાં પ્રથમના ૨૨ વર્ષ સૈન્યપતિ તરીકેના છે ને પાછળના ૯૦ વર્ષ સ્વતંત્ર રાજા તરીકેના છે. ( તેમના વર્ણને જુએ. ભાગ ત્રીજે) આ નવું વર્ષના રાજ્યકાળમાં પણ જે સર્વ શકિતશાળી રાજાઓ થયા છે તે આદિમાંજ થયા છે ને તેમનું રાજ્યશાસન પણ લગભગ પચાસ વર્ષ જેટલા લાંબા કાળ સુધી ચાલ્યું હતું એમ કહીએ તો ખોટું નથી. અને રાજા પિતે જ્યાં પરાક્રમી હોય ત્યાં મહાઅમાત્ય ખુદ રાજાના જેટલો અધિકાર છે કાંઈ ભેગવી શકેજ નહીં. એટલે પછી માનવું રહે છે કે જે કન્વવંશી પુરૂષ રાજા જેટલે અધિકાર ભોગવતા થયા હોય, તે તે નબળા રાજાઓના સમયેજ બની શકે તેમ હતું. અને આ કન્યવંશજ ૪૪-૪૫ વર્ષ અખંડિતપણે ચાલુ રહ્યાને ગણાવ્યો છે તે પછી સિદ્ધ થાય છે કે શુંગવશના ૯૦ વર્ષના કાળમાંથી આદિના નહીં, પણ પાછળના ૪૫ વર્ષમાંજ તેઓએ મહાઅમાત્યપદ ભગવ્યું હોય. એટલે પછી તેમને સમય ૨૭ ઈ. સ. પૂ. ૧૫૯ થી ઈ. સ. પૂ. ૧૧૪ સુધી ગણી શકાશે. આ પ્રમાણે તેમના બે સમય હોઈ શકે (૧) ઈ. સ. પૂ. ૪૭ર થી ૪૨૭ અને (૨) ઈ. સ. પૂ. ૧૫૯ થી ૧૧૪. તેમાં પણ શિમુખના સમકાલીન તરીકે તેમાંના પ્રથમ પુરૂષ વાસુદેવને થયો હોવાનું ગણીએ
(૨૬) શિમુખને આદિ સમય ઇ. સ. પૂ. ૪ર૭ માં મેં સાબીત કરી બતાવ્યું છે તે માટે ભાગ એથે જુઓ.
(ર૭) શુંગવંશના સમય માટે તે વંશનું વર્ણન જુઓ.
