________________
ભારતવર્ષ ].
રાજ્યો
૧૫૯
તે, પૃ. ૧૫૪ લખી ગયા પ્રમાણે બધી પરિસ્થિતિ બંધ બેસતી ગોઠવી શકાય છે. પણ માત્ર બે મુદ્દા વિશે સમાધાન કરી શકાય તેમ નથી, (એક) એકે તેના છેલ્લા પુરૂષ સુશર્મનના (ઈ. સ. પૂ. ૪૩૭ થી ૪૨૭ સુધીના દશ વર્ષના ) રાજ્યકાળ દરમ્યાન ઈ. સ. પૂ. ૪૩૦ સુધી કલિંગપતિ બુદ્ધરાજનું ૨૮ રાજ્ય સંભવે. એટલે તેને યુવરાજ ભિખુરાજ જ્યારે વચ્ચે આવેલ તેને પ્રાંત કબજે કરીને, દક્ષિણ હિંદ તરફ આગળ વધ્યો છે ત્યારે રાજા શુશર્મનની એ સ્થિતિજ કલ્પી શકાય; કાંતે તે કલિંગપતિનો ખંડિયે બની જાય અને કાં તો તે માર્યો જાયે; પણ ઈ. સ. પ્ર. ૪૩૦ પછી તે તે ત્રણેક વર્ષ જીવતે રહ્યો છે. કેમકે તેનું રાજ્ય ઇ. સ. પૂ. ૪૨૭ માં પૂરું થયું આપણે લેખીએ છીએ. એટલે તેને મરણ તે નીપજયું નહતું તે ચોક્કસ થાય છે. એટલે બાકી સ્થિતિ જે રહી તેમાં, તે ગાદી ઉપર ચાલુ રહ્યો હતો એમ ગણવું રહે છે. જે તેમ બનવા યોગ્ય છે એમ ગણીએ તે તે વખતે ગણતંત્રની પ્રથા પ્રબળપણે તે બાજુ ચાલી રહી હતી તેથી, તેમજ તે યુવરાજે કલિંગપતિ બન્યા પછી આ દક્ષિણ હિંદના પ્રાંત ઉપર, અને પાંડ્યા રાજા ઉપર ચડાઈ કર્યાનું, તેમજ તેમની પાસેથી મોટી રકમની ખંડણી કે ભેટ સોગાદો રૂપે ઘણુંજ દ્રવ્ય ઘસડી લાવ્યાનું, તેણે પોતે કરાવેલ હાથી ગુંદાના લેખમાં જણાવ્યું છે તેથી, એમ માનવું રહે છે કે જો સુશર્મનનોજ અધિકાર ધન્યકટક પ્રદેશ હોય તે, ભિખુરાજે યુવરાજપદે, ત્યાં તેને હરાવીને ગાદી ઉપર તેને ચાલુ રાખી
મળ્યો હોય એટલે તે કલિંગપતિના આશ્રમમાં આ ગણાય. અને તેમજ હોય તે, પછી ચક્રવતિ રાજાનું જબરજસ્ત પીઠબળ ધરાવતા સુશર્મનને, શિમુખ જે રાજકુમાર પિતાની ઉગતી અવસ્થામાં, હરાવી શકે કે મારી શકે તેમ ધારી લેવું તેજ અશક્ય ગણાય; વળી ( બીજો મુદ્દો એ કે) વસુદેવે જે પિતાના રાજાને માર્યો છે તે રાજા પણ મુખ્યત્વે સ્ત્રી લંપટ હતો, તેમજ સુશર્મન જે મરાયો છે તે પણ વ્યભિચારીપણાને અંગેજ, તેમ કન્યવંશી પુરૂષ પણ લગભગ તેવું જ જીવન ગુજારી રહ્યા હતા. એટલે મતલબ એ થઈ કે, તે સમયે સર્વ રાજા અને અમાત્યની સ્થિતિજ શિથિલાચારીપણાની પ્રવર્તી રહી હતી. જયારે ભિખુરાજ યા બુદ્ધરાજ કે કોઈ કલિંગપતિના સમયે સમાજની તેવી સ્થિતિ બની રહી હોય એમ જણાયું નથી. એટલે આખી ચર્ચાને સાર એ થયો કે, ઉપર પ્રમાણે બે મુદ્દાનો વિરોધ આવત હોવાથી, કન્વવંશને રાજ્ય અધિકાર ધનકટક દેશ હોવાનું ગણી શકાય તેમ નથી.
હવે બીજી બાજુ, જે અવંતિપતિના મહાઅમાત્ય કે સરમુખત્યારપણે તેઓ હતા એમ માનીએ તે જે મુદ્દા તરફેણમાં કે વિરૂદ્ધ જાય છે તેને વિચાર કરો રહે છે. .
(૪) તરફેણમાં–( ૧ ) તે વખતે આખા અવંતિ દેશમાં પ્રજાનું ચારિત્ર્ય ઉતરતી પંક્તિએ આવી પડ્યું હતું એ સ્પષ્ટ તરી આવે છે, ૨૯ કેમકે તે કાળે શુંગવંશી રાજય અમલે અશ્વમેધયો પૂરબહારમાં ચાલતા હતા અને તેને લગતાં બિભત્સ ખ્યાલ આપતાં દો, દષ્ટિગોચર
( ૨૮ ) જીઓ રન બુદ્ધરાજનું વૃતાંત. ત્રીજો ભાગમાં.
( ર ) સરખા ત્રીજા ભાગમાં ગભીલવંશના મૂળ પુરૂષ રાજ ગંધર્વસેનનું ચરિત્ર ( સરસ્વતી
