________________
૧૫૬
સત્તાધીશ
[ પ્રાચીન
પાછો, પુષ્યમિત્રથી ૧૫૭ વર્ષે, જે કન્વવંશી છેલ્લો રાજા શુશર્મન હોય, તેને ઘાતક હોઈ શકે ખરે! શું ત્યારે તે વ્યકિતનું આયુષ્ય ૧૫૭ વર્ષ ઉપરાંત (બલ્ક કહોને કે, ઘાત કરતી વખતે તેની ઉમર કમમાં કમ ૩૦ વર્ષની ગણે અને તે પછી તેણે ૩૩ વર્ષે રાજ્ય કર્યું છે તેટલે તેનો સમય-એમ આ બન્નેને સરવાળો ૬૩ થયો. તે ૧૫૭ માં ઉમેરતાં ૨૨૦ વર્ષ થાય. એટલેકે–૨૦ વર્ષનું હોય એમ શું સંભવિત છે? નહીં જ. મારો કહેવાને ભાવાર્થ એ છે કે, આ બધાં અનુમાન તદન કપોલકલ્પિત છે. તેમાં ખરી રીતે, નથી તે રાજા બૃહસ્પતિમિત્ર તે પુષ્યમિત્ર શુંગવંશી, તેમ નથી પુષ્યમિત્ર તે રાજા ખારવેલનો સમકાલીન કે, નથી રાજા શિમુખનો સમકાલીન, તેમ નથી કન્વવંશને ધનકટકના, કે અવંતિના ગાદીપતિ તરીકે બેસવાનેર° સંબંધ, કે નથી રાજા શિમુખને કવવંશી સુશર્મનના ખૂન સાથે સંબંધ. કેવળ જે સત્ય છે તે એટલું જ કે (૧) રાજા શિમુખ અને ચક્રવર્તિ ખારવેલ તે બને સમકાલીન છે તેમ (૨) મગધપતિ બૃહસ્પતિમિત્ર અને કલિંગપતિ ખારવેલ તે પણ સમકાલીન છે તથા (૩) વસુદેવે પિતાના સ્વામિને મારી નાંખે છે–આ ત્રણ હકીકત સત્ય છે. બાકી વસુદેવ કદાપિ સ્વતંત્ર અવંતિપતિ બન્યો પણ
નથી અને તેથી તેના કન્વવંશને સ્વતંત્ર રાજકર્તા વંશ તરીકે લેખી શકાય તેમ પણ નથી.
આ પ્રમાણે ઈતિહાસનું જે વિકૃત સ્વરૂપ ચાલું આવે છે તેનું સંક્ષિપ્ત ખ્યાનજ અત્રે તે મેં જણાવ્યું છે. બાકી છે તે દરેક હકીકતનું યથાસ્થિત વર્ણન છે, તે તે બનાવ જે સ્થાને બન્યા છે ત્યાંની હકીકત આલેખતી વખતે કરવામાં આવશેજ.
મગધને ભાવિ સમ્રાટ શ્રેણિક, જ્યારે કુંવર અવસ્થામાં બેન્નાટક દેશમાં ગયો હતો, ત્યારે આ પ્રદેશ તદ્દન સ્વતંત્ર હતું એમ જણાવી ગયા છીએ. તે બાદ પણ, એટલે ઈ. સ. પૂ. ૫૮૦ થી ઠેઠ પૂણિકના મરણ સુધી-ઈ. સ. પૂ. ૪૯૬ સુધી પણ, તેની સ્વતંત્રતા જળવાઈજ રહેલી હશે એમ સમજાય છે. ત્યારબાદ મગધ સમ્રાટ ઉદયન ભટ્ટની સત્તા થઈ હતી. તે આ બેન્નાકટક તે શું પણ ઠેઠ કન્યાકુમારી સુધી તેની આણ ફેલાઈ હતી. એટલે મગધને તાબે આ પ્રદેશ ગયેલ. અને ત્યારથી જ બેન્નાતટ નગરની પડતી થઈ હોય, તેમજ જાહોજલાલીને પણ ક્ષય થવા લાગ્યો હોય એમ સમજાય છે. પછી દશેક વર્ષ પૂરા તે ગયાં પણ નહતાં ત્યાં વળી તે પ્રદેશ મગધની ઝુંસરીમાંથી નીકળીને ઈ. સ. પૂ. ૪૭૫ ના અરસામાં ચેદિવંશની ૨૩ સત્તામાં આવ્યો. તે લગભગ એક સદી સુધી
( ૨૦ ) અવંતિપતિ તરીકે હક્ક નથી તેમજ ધનકટક માટે પણ હક્ક નથી તે માટે શુંગવંશની હકીકતે, ભાગ ત્રીજામાં જુઓ.
( ૨૧ ) પ્રથમ મારી માન્યતા એમ હતી કે કવવંશ, કાંતે અવંતીની ગાદીએ અથવા તો ધનકટક ( બિરાર પ્રાંતમાં ) ગાદીએ આવ્યું હશે અને શિમુખે તેને રાજાને મારી તે પ્રદેશ જીતી લઈ પિતાના આંધ રાજ્ય સાથે જોડી દીધું હશે. પણ વિશેષ
અભ્યાસ અને વિચારણા થતાં, તે અભિપ્રાયને ત્યાગ કરી, હાલ દર્શાવેલ મતનું પ્રતિપાદન કરવાના વિચારને થયો છું,
( રર ) જે જે રાજઓની સત્તાના નામને નિદેશ અહીં કરવામાં આવે છે તેની યથાર્થતા માટે, તે તે રાજાઓને વૃત્તાંતે જુઓ.
( ૨૩ ) જુઓ તે વંશની હકીકતે, ક્ષેમરાજના વૃત્તાંતમાં,
