________________
ભારતવર્ષ ]
પરિચય આપવામાં આવી છે પણ વસ્તિ કેટલી હતી પ્રથમ પરિચ્છેદમાં જણાવી ગયા છીએ કે તેને ક્યાંય નિર્દેશ કરવામાં આવ્યો નથી. એટલે ઈ. સ. પૂ. ૮ થી ૬ સદીમાં કુદરતની કૃપા તે વિશે કઈ રીતનો નિરધાર કરી શકીએ તેવી હિંદ ઉપર લખલૂટપણે વર્તતી હતી, જેથી સ્થિતિમાં તે નથી પણ તે વિશે હજુ કાંઈક સામાન્ય જનતાને આજીવિકા માટે અહીંતહીં અનુમાન કરી શકીએ ખરા.
વલખાં મારવાં પડતાં નહોતાં તેથી, તેમજ કાળ
દેશ હશે અને તેની રાજધાની દિલપુર લેખ્યું હશે. અને જે તેમજ હોય તો હજારીબાગ અને માનભૂમ જીલ્લા ઉપરાંત, તેમાં સિંગભૂમ, સંબલપુર આદિ જીલ્લાને પણ સમાવેશ થ જોઈએ.
[ ૨૦૨૧ ] નક્શા ૨ ના વર્ણનમાં આંક નં. ૬૩ જુઓ.
[ ૧૫ ] મિથિલાને ઘણીવાર મથુરા તરીકે લખવાથી ભૂલ થઈ જાય છે. મથુરા તે સરસેન દેશની રાજધાની છે. ( જુઓ નામાવળીમાં નં. ૨૧ ને દેશ )
જ્યારે મિથિલા તે વિદેહ દેશની રાજધાની છે. ( ઉપર નં. ૧૪ નો આંક જુઓ. ).
[ ૧૬ ] કેશબી-નકશા નં. ૨ માં આંક નંબર ૩૧ જુઓ. ).
[ ૧૭ ] નંદિપુર અથવા નાંદેર; હાલના રાજપીપળા રાજ્યનું પાટનગર; ગુર્જર ક્ષત્રિયેના દાવંશી રાજઓનું રાજ્ય આ પ્રદેશ ઉપર ઈ. સ. ની ૬ થી ૮ સદી સુધી હતું; પ્રખ્યાત જૈનાચાર્ય મલવાદિસૂરિ કે જેમણે વલ્લભી રાજ્ય દરબારે, સુવિખ્યાત શ્રદ્ધાચા ધર્મોત્તરકીતિને વાદમાં જીતી લીધો હતો તે મલવાદિના પિતા આ દાવંશના જ હતા. (જુઓ જૈનધર્મપ્રકાશ પુ. ૪૫, શ્રાવણ અંક, સંવત ૧૯૮૫ ને. વર્લ્ડમાનપુરી વિશેની હકીક્તવાળા લેખ.).
[ ૧૮ ] મલય-અને
[ ૨૨ ] મત્સ્ય–તેમાં હાલના શેખાવટીનું રાજ્ય અને અલ્વર રાજ્યને પશ્ચિમને મોટે ભાગ સમાચલ હતો; પણ મારી માન્યતા પ્રમાણે તે રાજ્ય ઠેઠ અરવલ્લી પર્વતની પશ્ચિમ કિનારીએ કિનારીએ દક્ષિણ સુધી લંબાયેલું હતું. અને તેમાં જોધપુર રાજ્યને પણ ઘણે ભાગ સમાઈ જતો હતે. તેની રાજધાનીનું નામ વિરાટનગર હતું, જે દેકાણે હાલ પ્રિયદર્શિન રાજને બાભ્રા-વરાટનો ખર્ષક લેખ ઉભે છે. વળી મહાભારતમાંના અજુનપુત્ર અભિમન્યુની રાણી ઉત્તરાદેવી તે આ વૈરાટનરેશની જ પુત્રી હતી. અને પાંડવો જે એક વર્ષ સુધી વનવાસે રહ્યા હતા તે પણ આ અરવલ્લી પહાડવાળ પ્રદેશજ હતો.
( ૨૩] ઉપર નં. ૨૨ જુઓ.
[ ૧૮ ] ભદિલપુર (ડે. એ. ઇ. પૃ. ૧૨ ) તેમાં લખેલ છે કે, જે પ્રદેશમાં પાશ્વનાથ પહાડ આવેલ છે, તે પ્રદેશને (મી. યુલના મત પ્રમાણે ) મલ કહેવાતે એટલે કે હારીબાગ ને માનભૂમ જીલ્લાવાળી ભૂમિ; પણ પુરાણના મતથી આ નામે બે દેશ છે: એક પશ્ચિમમાં ને બીજો પૂર્વમાં. તેમાં એક મલય પવતવાળો ભાગ જે છેટાનાગપુરમાં (ઉપરનું પુસ્તક પૃ. ૫૩ જુઓ ) આવેલ છે તે, અને બીજું ભલિપુર જે રાજગૃહીની ( મગધની રાજધાની ) બહુ નજીકમાં આવેલ શહેર છે તે; એટલે મી. ડે જેને મલદેશ કહે છે તે જ મલચ
[ ૨૪ ] દશા–મારૂં ધારવું એમ છે કે ભિલ્લા પાસે તેનું રાજ્ય હશે. ( પુરાતત્ત્વ. પુ. ૧ પૃ. ૪૫ માં લખે છે કે અવંતિ દેશના પૂર્વ ભાગને આકાર અથવા દશાણું કહેવામાં આવતું, અને તેની રાજધાની વિદિશા હતી કે જેને હાલ ભિલ્લા કહેવાય છે અને જે પાળ રાજ્યમાં આવેલું છે.) વળી આ વાતને એક કથાનથી ટેકે મળે છે, જેમાં એમ છે કે આયમહાગિરિજી પોતાના ભાઈ આર્ય સુહસ્તિજી (સમ્રાટ પ્રિયદર્શિનના ધર્માચાર્ય) સાથે અવંતિમાં
