________________
ભેગેલિક
[ પ્રાચીન
કાત્તધર૧૧, ફુઈ, शताद्रु१३, पर्वतः४१
( ૧૨) પરિયા=૧૫. मथुरा, स्थानश्वर,श्रुघ्न१७
२ पांचाल
ચીને ( Chine ) કે ચીનીગરી (Chinigari ). જણાવે છે, જેનું સ્થાન અમૃતસરથી ઉત્તરે ૧૧ માઈલ હતું (જુઓ આકી. સરવે. પુ. ૧૪ પૃ. ૪)
[૧૧] અતિપ્રસિદ્ધ છે. તેની ઓળખ આપવાની જરૂર રહેતી નથી.
[૧૨] (પૃ. ૧૭૭. ટી. ૩૧) કુલુને દેશ, વ્યાસ નદીની ખીણમાંના ઉત્તર ભાગમાં આવેલ છે. તે પ્રદેશને કાલ્ટ અથવા કેક પણ કહેવાય છે.
[૧૩] સર કનિંગહામના મત પ્રમાણે, રેવરંડબીલ, પણ તેને રેડન્ડીસ્ટ્રીકટ માનવાને સંમત થાય છે. પણ તેને લડાકના જીલ્લા તરીકે ઓળખાવે છે; મારું પોતાનું મત એમ થાય છે કે તે વાસ્તવિક નથી કેમકે કુલટની દક્ષિણે સતલજ છે અને તેને ઘેરાવ ૩૦૦ થી ૪૦૦ માઇલને બતાવેલ છે; જ્યારે લડાક તે કેટની કયાંય ઉત્તરમાં આવેલ છે અને તેને વિસ્તાર પણ બે હજાર માઈલને છે. બીજું શતાબ્દુ શબ્દ છે તે ખુદ સતલજ નદી સૂચવે છે જ્યારે લડાક તે કેટલુંય દૂર આવેલ છે.
[૧૪] તે સુલતાનની ઇશાન ખૂણે ૭૦૦ લી. દર આવેલ છે. મારે મત એમ છે કે હાલ જે મેંટ ગેમરી છલો છે તેને ગણવો, કે જેના પાટનગરને વિસ્તાર ૨૦ લી. કહેવાય છે અને કદાચ તે હરપ્પા નગર પણ સંભવ છે કે જ્યાં વર્તમાનકાળે સંશોધન કાર્ય ચાલી રહ્યું છે. એટલે પર્વત નામને પ્રદેશ આ સંભવી શકે છે. ( જુઓ પુ. ૨. પૃ. ર૭૫, ટી ૮૭) પાણિનિ મહાશયે (iv ૨, ૧૪૩ )-પર્વતના મુલકને પંજાબદેશમાં આવેલ તક્ષશિલાદિ સમુહના એક ભાગ તરીકે વર્ણવ્યું છે. (ઈ. એન્ટી. પુ. ૧, પૃ. ૨૨)
[૧૫] ( ૫, ૧, પૃ. ૧૭૯ ટી. ૪૫ ) મથુરાની પશ્ચિમે ૧૦૦ માઈલના અંતરે છે, રેવરંડ બીલ તેને
વૈરાટ” નું સ્થાન સૂચવે છે. હું પોતે તે મતથી જુદે પડું છું, કેમકે મૂળ પુસ્તકમાં (પૃ. ૧૭૮ ) તેને તાદ્રથી નૈઋત્ય ખૂણે ૮૦૦ લી. દૂર આવેલ જણાવ્યું છે અને તે પ્રમાણે ગણુતાં તે હિસાર છલાના નૈરૂત્ય ખૂણાને પ્રદેશ આવે છે. આ મારા કથનને બીજી બાજુથી એમ ટેકે મળે છે કે, પુસ્તકમાં તેનું વર્ણન કરતાં તેને ઘઉં તથા બીયાંવાળાં અનાજ ઉત્પન્ન કરત દેશ જણાવ્યું છે અને આપણને સુવિદિત છે કે આ જીલ્લાના ભાટિંડા અને રેવારિ જેવાં શહેરે ઘઉં આદિ બીયાં માટે અતિવિખ્યાત પણ છે,
[૧૬] મથુરાથી ઇશાન ખૂણે ૫૦૦ લી. દૂર સ્થાનેશ્વરનું રાજ્ય છે (પુ. ૧. પૃ. ૧૮૩. ટી. ૫૧) તેમાં હાલના યુક્ત પ્રાંતના શહાજહાનપુર અને અમરેલી જીલ્લાને પ્રદેશ સમાઈ જ કહી શકાય સર કનિંગહામના જણાવ્યા પ્રમાણે તેમની પ્રાચીન હિંદની ભૂગોળ ૫, ૩૩૧ ) આ પ્રદેશને પાંડે સાથે સંબંધ હોવાથી તેને હિંદની પ્રાચીનતમ અને સુવિખ્યાત ભૂમિ તરીકે ઓળખાવવી રહે છે.
[૧૭] નં. ૧૬ ની ઇશાન ખૂણે ૪૦૦ લી. છેટે આ પ્રદેશ છે. તેનું નામ શુદ્ધ (૫, ૧૮૬) ( ટી,૬૪ સુ. ૧ પૃ. ૧૮૬ ) રેવરંડ બીલ આને કાલ્સિ ( કારણ કે ત્યાં અશેક નામના બૌદ્ધ સમ્રાટે ખડક લેખ, ઉભો કરેલ છે ) અને સીરપુર રાજ્યની નજીક ગણાવે છે, પણ વર્ણન કરતાં, જ્યારે સ્પષ્ટપણે તેને સ્થાનેશ્વરથી ઈશાન ખુણે લખ્યું છે તો તે પીસી. નીટ અને ખેરીનાં સ્થાન કહી શકાય પણ પાછી તેના સીમાનું વણન કરતાં પૂર્વે ગંગા નદી, મધ્યમાં યમુના
અને મતિપુર રાજ્ય ( જુઓ– નં. ૧૮ નું રાજ્ય) નિત્યપર-સ્પર સંબંધ બતાવ્યો છે; આમ તેને વિચાર કરીએ છીએ ત્યારે તે સ્થાનેશ્વરનાં ઇશાન ખૂણાને બદલે વાયવ્ય ખૂણે આવેલ શહરાનપુર, બીજનેર અને મુઝફરનગર જીલ્લાવાળો પ્રદેશ ગણો રહે છે.
