________________
૧૪૨
સત્તાધીશ
[ પ્રાચીન
મતલબ એ થઈ કે ઈ. સ. પૂ. ૮ ની સદીમાં કુશસ્થળના પ્રદેશ ઉપર જે રાજા રાજ્ય કરતો હતો તેનું નામ પ્રસેનજિત હતું. હવે આપણે કાશી, કેશળ અને વત્સદેશના ઈતિહાસ ઉપરથી જાણી શક્યા છીએ કે, આ અશ્વસેન રાજાના સમકાલીનપણે મજકુર પ્રદેશ ઉપર જે રાજાઓને અધિકાર ચાલ્યો જતો હતો તેના પછી પાંચ પાંચ પેઢીઓ ( તેને પોતાને સાથે ગણતાં) વહી ગઈ હતી અને ઈ. સ. પૂ. ની છઠ્ઠી સદીમાં છઠ્ઠી પેઢી રાજ્ય ચલાવતી હતી. તેવી જ રીતે મગધ દેશ ઉપર પણ છઠ્ઠી પેઢીનું રાજ્ય ચાલતું હતું ( તેને ઈતહાસ હવે પછી આપણે લખવાના છીએ તેથી તેનું નામ ઉપરના દેશો સાથે મેં જણાવ્યું નથી. ) એટલે આ સર્વે સમસમયી પ્રદેશનાજ દષ્ટાંત ઉપરથી જે આપણે એમ અનુમાનિક નિર્ણય કરીએ કે, કુશસ્થળ દેશ ઉપર પણ પ્રસેનજિતથી આરંભીને છઠ્ઠી પેઢીએ દધિવાહન રાજા થયો હતો તે તે નિર્ણય કાંઇ અસત્યથી દૂર તે નહીંજ ગણી શકાય. અને તેમ કરતાં રાજા પ્રસેનજિતનો આંક પહેલે, બીજા, ત્રીજા અને ચોથા આંકવાળા રાજાના નામ ખાલી, પાંચમાં આંકવાળાનું નામ રાજા રણવીર અને છાનું નામ દધિવાહન; આ પ્રમાણે
તેમની નામાવલી ૧૩૫ ગોઠવી લેવી પડશે. રાજા પ્રસેનજિત વિશે, તે પોતે શ્રી
પાર્શ્વનાથનો સસરો હોવા તે સનાં જીવન ઉપરાંત અન્ય કોઈ વસ્તુ વિશે જાણવામાં આવી નથીજ.
અલબત્ત, એક વખત હું એવા અનુમાન ઉપર ગયે હતે ખરે કે આ રાજા પ્રસેનજિત તે અન્ય કોઈ નહીં, પણ કુશસ્થળ દેશમાં આવેલ તે સમયની ચંપાપુરીના પડોશમાં, ૧૩f પણ હાલ જે સ્થળ ભારદૂત ગામડું કહેવાય છે-તે સ્થાને ઉભા કરવામાં આવેલ સ્તૂપને (જેને ઇતિહાસમાં પ્રસેનજિત Pillar કહેવાય છે). બનાવનાર રાજા પ્રસેનજિતજ હોવો જોઈએ; પણ તે વિચાર, પાછળથી વિશેષ ઉહાપોહ અને અભ્યાસને લીધે ફેરવવો પડ્યો છે, તે પૃ. ૭૫ ઉપર જણાવી ગયા છીએ. આ સિવાય બીજી હકીકત ઈતિહાસના પાને નોંધાઈ હોય તે મને તે પ્રાપ્ત થઈ શકી નથી. તેમ બીજી, ત્રીજી અને ચોથી પેઢીએ થયેલાનાં નામો પણ જ્યારે મળતાં નથી, તો તેવા સંજોગોમાં તેમના જીવનચરિત્ર વિશે, કાંઈ પ્રાપ્ત થવાની ઉમેદ ધરાવવી તે આકાશકુસુમવત જેવું ગણાશે. પાંચમા રાજાનું નામ માત્ર જણાયું છે અને તે આપણે
અને તે તેમના મોક્ષ પામ્યા પછીનું ગણાચ, પણ તે વ્યક્તિ જ્યારે સંસારમાં વિચરતી હતી અને દીક્ષા પણ લીધી નહોતી તેમ લગ્ન પણ થયું નહોતું, તે સમયે આપણે તેમને પાશ્વકુમાર તરીકે ઓળખાવી શકીએ. તે દષ્ટિએ આ શબ્દને ઉપયોગ અહીં કરાય છે. (૧૩૫ ) આ પ્રમાણે નામાવળી કહી શકાશે.
(૧) પ્રસેનજિત.
(૫) રણવીર.
(૬) દધિવાહન, ( ૧૩૬ ) કારણ કે ચંપાપુરીનું સ્થાન હાલને રૂપનાથનો શિલાલેખ જ્યાં ઉભે છે ત્યાં ગણવું પડશે (જે વિષય મહારાજા પ્રિયદર્શિનના વૃત્તાંતે ફરીને હાથ ધરાશે) અને જુઓ ઉપર પૂ. ૭૭. | ( નામના સરખાપણાને લીધે કેવી ભૂલ થઈ જાય છે તેનું આ દૃષ્ટાંત છે) અને આ ભારતૂતની જગ્યા તે રૂપનાથના ખડક્વાળી જગ્યાની પાસે જ છે. તેથી “પાડોશ” શબ્દ મેં લખે છે.
છે
જ
