________________
E
ભેગેલિક
[ પ્રાચીન
२१ अवंति २२ मत्स्य
मालवाई, उज्जयिनि ६२, अटलि३, (१६) गुजर ४, मूलस्थानपूर,
२३ कच्छ २४ सुराष्ट्र
દवल्लभी,
आनंदपुर ७
૨૧ પ્રજાની ઉત્પત્તિ થયેલ ગણાવે છે; આ સાચું છે. કે ખાટું તે તુરત સમજી શકાશે.
૬િ૧-૬૨ ] માલવા અને ઉર્જન એમ બે નામ આપ્યાં છે તેથી અત્રેહુ એકત્રિત લઉં છું. હું એમ માનું છું કે ગ્રંથકારની ગણત્રી કદાચ પ્રથમ પ્રદેશમાં, ઉદેપુર, પ્રતાપગઢ, રતલામ, ધાર, દર, નીમચ, ખુદિ અને કેટા લેવાને હેય જ્યારે બીજમાં ચંબલ અને નર્મદા નદી વચ્ચેનો પ્રદેશ કે જે ઉત્તરે જાવરા અને દક્ષિણે મંદર વચ્ચે આવે છે તે મુલક ગણવાને હચ.
[૬૩] (પૃ. ર૬૪) માલવાની નૈઋત્ય દિશાએ અખાત આવે છે [ધણું કરી કચ્છને અખાત કહેવાને હેત હશે જુઓ પૃ. ૬૪ ટી. ૬૬] અને ત્યાંથી ૨૪૦૦ લી. દૂર [કઈ દિશા તે લખ્યું નથી] અટલીને પ્રદેશ આવે છે. (રે. વે. વ. પુ. ૧. પૃ. ૨૬૫ ટી. ૬૭).
અટલી દેશ કરાંચીથી ઘણે દૂર ઉત્તરમાં છે. કદાચ ઉચ્છ કે ભાવલપુરવાળે મુલક પણ હોય; કેમકે મુલતાન શહેરની પાડોશમાં જ અટારી કરીને એક નગર છે, (ઉચ્છ તે તે દેશવાચક નામ છે અને તેના નગરનું નામ ઉછાપુરી હોય અને તે સિદ્ધાંતે એમ અનુમાન કરું છું કે વરૂણ નામના જે દેશની રાજધાનીનું નામ ઉચ્છાપુરી અપાયું છે; તે વરૂણ આ અટલી દેશ ક ઉચ્છદેશ હોય) તેમ જ મસ્યદેશ સાથે, પરસ્પર સ્થાન પરત્વેને સંબંધ વિચારતાં, સર કનિંગહામે જે સૂચના કરી છે કે ઉચ્ચ તે ભાવલપુરને પ્રદેશ છે તે કથન વ્યાજબી લાગે છે. [મારું પોતાનું માનવું એમ છે કે, આ અટલીના પ્રદેશની હદ આ પ્રમાણે ઠરાવી શકાય. પૂર્વે અરવલ્લી પહાડ, પશ્ચિમે સિંધ, ઉત્તરે અક્ષાંશ ૬ની લીટી, અને દક્ષિણ મુંબઈ ઈલાકાના આબુ, અને પાલણપુર વચ્ચેની લીટી દોરીએ તે. ]
[૬૪] (પૃ. ૨૬૯) વલ્લભીદેશથી ઉત્તરે આશરે ૧૮૦૦ લી. દૂર જતાં ગુર્જર દેશ આવે છે. (ને વલ્લભીને સ્થાને અટલી શબ્દ મૂકીને વાંચીએ તે બધું બરાબર આવી જાય છે.) અત્ર ગ્રંથકારે કૉસમાં લખ્યું છે કે પૃ. ૨૧૯ ટી. ૮૦ જુએ. વર્તમાનના રાજપુતાના અને માળવા દેશને દક્ષિણપ્રાંત તથા ત્યાં જે ભાષા
લાય છે તે જોતાં, તેને જ ગુર્જર શબ્દ બરાબર લાગુ પાડી શકાય: ડૉ. ભાંડારકરને મત કુકરદેશ હોવાને લગત છે. [મારે મત ડૉ. ભાંડારકરને મલો છે. આ ઉપરથી સમજાશે કે, અન્ય વિદ્વાને કુકુર દેશને સૈારાષ્ટને એક ભાગ લેખે છે જ્યારે ખરી રીતે કુકુર દેશને જોધપુર રાજ્યના દક્ષિણને પ્રાંત ગણુ રહે છે] જૈનગ્રંથનું ભિન્નમાલ નામનું પ્રખ્યાત શહેર તે આ ગુર્જર દેશનું પાટનગર હતું. અને તેથી ગુર્જર દેશમાં, હાલના આખા જેસલમીરને તથા ધપુર રાજ્યના મોટા ભાગનો સમાવેશ થ જોઈએ.
[૬૫] સિધથી પૂર્વમાં (પૃ. ૨૭૪) અંદાજ ૯૦૦ લી. દૂર અને સિંધુ નદી ઓળંગીને તેના પૂર્વ કિનારે આગળ જતાં, મૂળસ્થાનપુરનું રાજ્ય આવે છે: તેને પોતાને વિસ્તાર ૪૦૦૦ લી. અને તેના પાટનગરને ૩૦ લી. ઘેરાવો છે, [ી. ૮૫) મૂળસ્થાનપુર તે જ સુલતાન જીિએ રેઈમંડ મેમેઇસ એસ. એલ, ઈડે. ૫. ૯૮] હાલના મુઝફરગઢ અને મુલતાન જીલ્લાઓ તે રાજ્યમાં ગણાવી શકાય.
(૧૬) આ ઉપરથી જોઈ શકાશે કે ગુજજર દેશનું સ્થાન અસલના મત્સ્ય દેશમાં છેજ્યારે હાલના વિદ્વાને તેનું સ્થાન, નિષદેશ અથવા હાલના હવાલિયર અને ઝાંશીના પ્રદેશમાં માને છે. અને ત્યાંથી
[૬૬-૬૭-૬૮] [ પૃ. ર૬૬ ટી. ૭૧] યુએનશાંગે જેને વલ્લભીનું રાજ્ય લેખ્યું છે કે, “ લાટ પ્રજનના ઉત્તર ભાગમાં વસતા લોકોને દેશ ” કહી શકાય. ૫. ર૬૬માં લખે છે કે, કચછ દેશથી ઉત્તરમાં ૧૦૦૦ લી.
