________________
૫૪
ભેગેલિક
[ પ્રાચીન હિંદમાં માત્ર સોળ રાજનું જ અસ્તિત્વ હતું
આ સ્થળે એક હકીકત સ્મરણમાં રાખવી એમ જણાવવામાં આવ્યું છે, તેમ છતાં સોળેનાં આવશ્યક છે કે જે સમયની આપણે વાત નામ તેમાં નથી આપ્યાં, માત્ર આઠનાંજ નામ કરી રહ્યા છીએ તે ઈ. સ. પૂ. પાંચ-છ તથા વર્ણન કર્યા છે. વળી જે રીતે પ્રત્યેકની સૈકાની છે કે જ્યારે મહાત્મા બુદ્ધની હૈયાતી સીમાનો ચિતાર આપ્યો છે તથા અન્ય સ્થિતિ હતી; પણ આ ચીનાઈ યાત્રિકે તે તેની પછી વર્ણવી છે, તેનું અવલોકન કરતાં રાજકીય લગભગ નવ-દશ સૈકાએ કે બલ્ક તેથી પણ દષ્ટિએ અગત્યતા બતાવતું તેમાં કાંઈ દેખાતું મેડા સમયે હિંદમાં પર્યટનાર્થે આવ્યા હતા, એટલે નથી. એટલે પણ તે હકીકતને આપણે ઐતિ- તેમણે આલેખેલ જાતિ અનુભવ, ભલે તદન હાસિક મહત્ત્વતા કેટલી આપવી તે શંકાશીલ સત્યના અંશથી અને નિષ્પક્ષપાતપણાથી ભરપૂર ગણવું રહે છે, છતાં જ્યારે આ પુસ્તક અર્વા- હોય છતાં તેજ પરિસ્થિતિ, તે સમયની પૂર્વે ચીન સમયે સુપ્રાપ્ય છે અને પ્રજાના હાથમાં સહસ્ત્ર વર્ષે (એટલે મહાત્મા બુદ્ધના સમયે ) વિશેષપણે વાચન માટે આવી પડે છે ત્યારે
પણ હતી એમ તે છાતી ઠોકીને કહી નજ તેની સમાલોચના અથવા ઝાંખી, કંઈક અંશે
શકાય. તેની સાબિતી તેમના લખેલાં વર્ણના કરવી જ જોઈએ, જેથી આટલું વિવેચન કરવા
શબ્દો ઉપર ઉપલક દૃષ્ટિ ફેંકતા પણ સહજ અવશ્યકતા ધારી છે.
જણાઈ આવે છે, કેમકે તેમણે તે પિતાના
પુસ્તકમાં લખેલ પૂર્વ સમયે સ્વતંત્ર રાજ્યની બૈદ્ધ ગ્રંથમાં જે હકીકતનો સમાવેશ સંખ્યા સોળને બદલે લગભગ એંસી જેટલી મોટી
કરવામાં આવ્યો છે તે બતાવી છે. અલબત્ત, કેટલાંક તદન પરતંત્ર જેવાં બોદ્ધ ગ્રંથાના મોટા અંશે તે ચીનાઈ પણ છે, જયારે કેટલાંક તે એક બીજાની આધારે યાત્રિકોએ, હિંદમાં આવીને હદમાં અંતર્ગત હોય એમ પણ દેખાઈ આવે ફરતા ફરતા, રસ્તામાં જે
છે. એટલે, જો બારિક વિગતોમાં ઉતરીને, આવાં જોયું તેનું તથા હિંદમાં પોતે જે સ્થિતિ અનુ
વધી પડેલ રાજયોની સંખ્યા બાદ કરવામાં
આવે તે, સર્વ રાજ્યોની જે બદ્ધ સમયે સંખ્યા ભવી તેનું, સ્વહસ્તે લખેલું સવિસ્તર વર્ણન છે;
સોળની જણાવવામાં આવી છે તે હકીકત અને આ વર્ણનગ્રંથનાં, સ્વમતિ અનુસાર
યથાર્થ હશે અને પાછળથીજ બીજા રાજ્યનાં કેટલાક વિદ્વાનોએ અંગ્રેજીમાં ભાષાંતર કરીને
નામો ફુટી નીકળ્યાં હશે, તેવા નિર્ણય ઉપર પુસ્તક બહાર પાડ્યાં છે.
આપણે પણ આવવું પડે છે.
( ૧૧ ) મી. વીસેન્ટ સ્મીથકૃત અલ હીસ્ટરી ઓફ ઈન્ડીઆ ચોથી આવૃત્તિ પૃ. ૨૯
| (૧૨) બ્રાદ્ધ સમયે જે સંખ્યા માત્ર ૧૬ ગણરાજ્યની હતી તે મૌર્યવંશી અને શુગવંશી રાજ્ય અમલ પહોંચ્યો ત્યાં સુધીમાં, ધીમે ધીમે કેંદ્રિત રાજ્ય સત્તા અથવા સાર્વભૌમ સતા Autocrasy જેવી
સ્થિતિએ પહોંચી, સેનથી પણ ઓછી થઈ ગઈ હતી. પણું તે બાદ અકેંદ્રિત રાજ્ય વ્યવસ્થાનું (Republican & Democratic ) 943c414 2014 તે સંખ્યામાંથી અનેક નવાં એકમ
Units) ઉભાં થઈ તેની સંખ્યા ઉંચી હદે થવા પામી હતી. (નીચેની ટીકા નં. ૧૦ સરખા )
