________________
પર
ભેગેલિક
[ પ્રાચીન
દેવના ચક્રના નિયમાનુસાર તે સમયના મનુષ્યના શરીરના બાંધા દઢતર, આયુષ્ય મોટાં, તેમજ દેહમાન અત્યારના કરતાં વિશેષ લાંબા હતાં તેથી, સ્વાભાવિક અનુમાન થાય છે કે અત્યાર કરતાં તે સમયે ગ્રામસંખ્યા ઓછી હોવી જોઈએ. વળી બીજી ગણત્રીથી લેતાં પણ તે અનુમાન સાચું ઠરે છે, કેમકે એક બાજુ જ્યારે
મનુષ્યનાં શરીર મોટાં હોય અને બીજી બાજુ જમીનને વસ્તિયાણ ભાગ તો અત્યારના કરતાં ઓછો હતો જ, કારણ કે જંગલેની સંખ્યા તેમજ વિસ્તાર મોટાં હતાં, એટલે તે પ્રમાણમાં વસ્તિની સંખ્યા ઓછી હોય તેજ, તેઓ સર્વે સુખેથી રહી શકે. આ પ્રમાણે ગ્રામોની સંખ્યા હાલના કરતાં લગભગ અડધી રાશે આવી જાય
જતું હોય.
[ ૩૨ ] આવા નામને કઈ પ્રદેશ હોય એવું અદ્યાપિ પર્યત મારી નણમાં આવ્યું નથી, પણ તે નામ વાંચતાની સાથે તેને મેચ સમ્રાટ અશોકને પુત્ર અને સમ્રાટ પ્રિયદર્શિનને પિતા કુણાલ કે જે અંધ બન્યું હતું તે તુરતજ સ્મરણમાં ચડી આવે છે. તેના જીવનવૃતાંત સાથે પણ શ્રાવસ્તિ નગરીને શું સંબંધ હશે તે માહિતી નથી.
રહેતા હતા; પણ તેમણે તેમનું કહ્યું ન માનવાથી તે દશાર્ણદેશમાં ગજેકપદ ગદ્રપદ=ગજ કહેતાં હાથીએમાં જે ઈંદ્ર જે છે તે ઐરાવત હાથી; અને તેનું પગલું ક્યાં છે તે પર્વત તે ગજેન્દ્રપદ પર્વત; એટલે કે જે પર્વતની ઉ૫ર કે તળેટીએ, ઐરાવત હાથીનું પગલું કતરેલ છે તેવા પર્વત ઉપર ગયા. આથી સમજાય છે કે આ બધા સ્થળે એક બીજાની પડોશમાં જ હોવાં જોઈએ.
આ ઉપરથી એ આશય નીકળે છે કે જેમ કલિંગદેશના જાગુડા અને શૈલી પર્વતની તળે. ટીમાં મોટે હાથી કોતરેલ છે તેમ આ ગજેકપર્વતની તળેટીએ પણ તે પ્રમાણે કે તેના જેવી પદ્ધતિએ હાથી-હાથીપગલું કતરેલ હોવું જોઇએ. ( સરખા પ્રિયદર્શિન ચરિત્ર શિલાલેખેનાં સ્થળો વિશેનું વર્ણન )
[ ૨૫ ] આ નગરીના સ્થાન વિશે કાંઇ નિશ્ચિતપણ હું કહી શક્તો નથી.
[ ૩૩ ] લાટ–એક સમયે ઉત્તરે પાલણપુર, દક્ષિણે સુરત, પૂર્વમાં ગેધરા અને પશ્ચિમે ખંભાત; આ સીમા વચ્ચેને સર્વ પ્રદેશ લાટ તરીકે ઓળખાતો હતો. પ્રાચીન સમયે લાટમાં કર્યો પ્રદેશ ગણાતો હશે તેનું કાંઈક અનુમાન આ ઉપરથી દેરી શકાય ખરૂં.
[ ૩૪ ] કટિવર્ષ–સ્થાન નક્કીપણે કહી શક્તો નથી. કદાચ હાલનું વડનગર કે ખંભાત પણ હોય; કેમકે આ સ્થાન બહુ લાંબા સમય ઉપરથી જાણીતું ગણાય છે.
[ ર૬-૨૭] આ બન્ને વિશે ચેદિવંશના પ્રકરણમાં હકીક્ત લખાઈ છે ત્યાં જુઓ.
[ ૨૮-૨૯ ] સિંધુ અને વિરભયપટ્ટણઆગળ ઉપર સિંધુ-સૈવિર દેશની હકીકતમાં જુઓ.
[ ૩૫ ] આ પ્રદેશનું નામ અપાયું દેખાય છે, પણ તેની રાજધાની કતાંબિકા લખી છે તે જે વેતાંબીનું ટૂંકું નામ હોય કે તેની સાથે કાંઈ સંબંધ ધરાવતું હોય તે આ પ્રદેશ હજુ તે કહી શકાય કે, જેને બેહરેચ કહેવાય છે કે જેમાં થઈને રાષ્ટિ નદી આડી વહે છે, અને જેની પાસેજ શ્રી મહાવીરને, સંગમ દેવને મહાઉપસર્ગ સહન કરવો પડયો હતો.
[ ૩૦ ] નકશા નં. ૨ માં આંક નંબર ૩૨ નું વર્ણન જુએ.
[ ૩૧ ] તેના સ્થાન વિશે કોઈ માહિતી નથી. કરે. વે. વ. નું પુ. ૧ લું. ૧૭૯ ઉપર પારિજાત્રનું વર્ણન છે તે સરખાવી જુઓ. કદાચ તેને લાગુ પડી
[ ૩૬ ] ઉપર નં. ૩૫ એ. હવે નકશા નં. ૧ ની કુટનેટસ પુરી થઈ ગઈ.
