________________
૩ર
વિવેચન
[ પ્રાચીન
તિના હતા. એટલે ધર્મોપદેશકોને પિતાના શિષ્ય બનાવી લેવાની કઠિનતા નહોતી પડતી:
અરે ! કેટલાક તે એવા કિસ્સા પણ વાંચવામાં આવ્યા છે કે ધર્મોપદેશકના બોધ વિના સ્વયં પણે ૨૯ તેઓ સંસારનો ત્યાગ કરીને અબધૂત બની જતા હતા.
જ નહીં પણ જે શ્રી મહાવીરના મુખ્ય પટ્ટધરો અને આચાર્યોની વર્ણવાર વર્ગણી કરવામાં આવે તે બ્રાહ્મણોને જ નંબર પહેલો આવશે એમ તુરત દેખાઈ આવે છે. આ રીતે બૌદ્ધધર્મ કરતાં પણ જેનધર્મની વિશાળતાજ સ્વીકારવી રહે છે.
આટલું છતાંયે, ત્રણે ધર્મોવાળાઓમાં, સહિષ્ણુતાની માત્રા બહુ મોટા પ્રમાણમાં જળવાઈ રહેલી હતી. એટલે સર્વ કઈ મતાનુયાયી એક બીજા સાથે છૂટથી અને વિના સંકોચે ભળતાહિળતા હતા અને રાજકર્તાઓ પણ પિતાના ધર્મની મદદે વહારે ચડવા ઉપરાંત ગમે તે પંથને સહાયરૂપ થવામાં૭૧ હરકત સમજતા નહીં તેમ ઉણપ પણ માનતા નહીં.
ઈ. સ. પૂ. ની નવમી સદીથી માંડી છઠ્ઠી શતાબ્દિ સુધી તે વૈદિક અને જૈન એમ બે ધર્મજ હતા. અને ચારે વર્ણના લેકે ગમે તે ધર્મ પાળે જતા હતા તેમાં પણ વૈદિક મતે દિવસાનદિવસ પિતાનું ઔદાર્ય કમતી કરવા માંડયું જેથી તે ધર્મ કેવળ બ્રાહ્મણ વર્ણનેજ મુખ્યતયા થઈ જવા પામ્યો હતો. એટલે સંસારથી વિરક્ત થનારને પ્રવાહ જૈનધર્મ તરફ વળવા માંડવે, તેટલામાં બુદ્ધદેવનું પ્રાગટ્ય થયું અને તેમણે વળી પિતાને બૌદ્ધધર્મ પ્રવર્તાવ્યો. તે પણ જૈનધર્મને સર્વ પ્રકારે મળતું આવતું હોવાથી ભક્તો અને અનુયાયીને ધેધ તે તરફ પણ વહેવા માંડ્યો, જેથી બૉદ્ધ અને જૈન ધર્મના અનુયાયીએમાં ચાર વર્ણોને સમાવેશ થયો; છતાં જો તે બને ધર્મના મુખ્ય આચાર્યો અને અનુયાયીએના વર્ણની બારીકાઈથી તપાસ કરીશું તે સ્પષ્ટ તરી આવશે કે બૌદ્ધ ધર્મમાં મુખ્યતયા વૈશ્ય અને ક્ષત્રિયોનીજ ભરતી થયેલી છે પણ બ્રાહ્મણ અને શકવર્ગમાંથી તે કવચિત જ તેના ભક્તો ભળ્યા હશે; જ્યારે જૈનધર્મમાં વૈશ્ય અને ક્ષત્રિય ભળ્યા હોવા ઉપરાંત, શૂદ્રોને અને બ્રાહ્મણને પણ અપનાવવામાં આવ્યા છે; એટલું
જેમ રાજાઓ મદદ કે દાન આપતા તેમ સામાન્ય પ્રજામાંથી પણ અનેક દાનવીરે નીકળી પડતા પણ તે સર્વેના દાન આપવાના ધ્યેય ઉપર વિચાર કરીશું તે આજની માફક આર્થિક વિષયની કે કેમીય પ્રવૃતિની તરફેણ કરતું, અથવા તે વિદ્યાની સંસ્થાઓ કે વિદ્યાર્થી પ્રત્યેની કેવળ ફરજો પૂરી પાડતું જ તેમનું લક્ષ્ય હોય એમ દેખાઈ આવતું નથી; પણ કેવળ સામાન્ય ધાર્મિક પ્રવૃત્તિના સંતિષ તરફજ તેમનું ધ્યાન હોય એટલું અંતર તુરત તરવરતું માલૂમ પડી આવે છે અને આમ થવાનું મુખ્ય કારણ પણ જે આપણે ઉપર જણાવી ગયા છીએ કે તે સમયે આમ પ્રજાને પોતાના ગુજરાન ચલા
(૧૯) આવા પુરૂષને સ્વયંવુ ( ગુરૂના ઉપદેશ વિના બાધ પામે તે) અને પ્રત્યેષુ (કોઈક પદાર્થ ખી તે ઉપર વિચાર કરતા, શાન થાય તે) કહેવાય.
(૭૦) રાજ અબતશત્રુએ પોતે જૈનમતાનુથાયી હોવા છતાં, પોતાના ખર્ચે બૈદ્ધ મહાસભા માટે મંડપ બંધાવી આપ્યો હતો તેનું દષ્ટાંત છે.
