________________
ભારતવર્ષ ]
પરિચય
૪૭
આ આર્યાવર્તન સાડીપચીશ દેશ ગણવામાં છે તેને પણ પરિચય આપીશું. વળી તે તે આવ્યા છે. તે સર્વેનું સવિસ્તર વર્ણન કરવામાં અરસપરસ મેળવી જોવાનું વાચક વર્ગને સહાયઆવે તે પાનાનાં પાનાં ભરાઈ જાય, તેમ રૂપ નીવડે તે માટે તેના નકશા આપી, સાથે આ વિષય નિરસ બની જાય માટે તેમની સાથે, તે પ્રત્યેકની સીમાસુચક લાઈન પણ ટૂંક પરિચયજ અત્રે આપીશું. તેમજ શ્રેષ્ઠ | દોરી બતાવીશું. શાસ્ત્રો અને યાત્રિકોએ જે દેશના વર્ણને આપ્યાં જન ગ્રંથ બૌધ ગ્રંથ દશનાં નામ રાજધાની દરેકમાં કેટલાં ગામ ગણાતાં હતાં સઅનુસાર અનુસાર
એકદમ પ્રાચીન કાંઇક પ્રાચીન
સમયે
| E = =
મગધ દેશ પતંગ દેશ() બંગ , કલિંગ ,
રાજગૃહી ચંપાનગરીર) તામ્રલિખિ૩) કાંચનપુર
૫૦૦
૫૦(૪) ૧૦૦(૫)
સમયે ૬૬૦૦ ૫૦૦૦ ૫૦૦૦ ૧૦૦૦૦
૯ બળભદ્ર (નારાયણ અથવા રામ)=૬૩
(૨-૩) ઐદ્ધ ગ્રંથમાં અને જૈન ગ્રંથોમાં, અમુક દેશ અરસપરસમાં કયે દેશ કહેવાતો અથવા કયા દેશને કોનામાં સમાવેશ થતો હતો, તે સમજવાનું આ બન્ને નામાવલીમાંની આંક સંખ્યા સરખાવવાથી સરળ થશે. જેમકે જૈન નામાવલીમાં ૮ મે કુશાવર્ત અને ૧૧ મે સૈારાષ્ટ્ર છે તે બન્નેની સામે બૌદ્ધ નામાવલીમાં ૧૧ ને આંક મૂક છે, એટલે ૧૧ મા આંક સામેનું જે નામ સૈરાષ્ટ્ર છે તે નામ તળે બને દેશને સમાવેશ બૌદ્ધ ગ્રંથમાં કરવામાં આવ્યો છે એમ સમજવું. તેવીજ રીતે ૭ મે કર, ૯ મે પાંચાલ અને ૧૦ મે જંગલ આ ત્રણે દેશ સામે નં. ૯ ને આંક મૂકે છે એટલે તે ત્રણેને ૯ આંક સામેનું જે પાંચાલ નામ છે, તે દ્ધ ગ્રંથમાં નામ આપેલું છે એમ સમજવું. તેવીજ રીતે ૧ લું મગધ અને ૧૫ મું મલય=તે બનેને એદ્ધને ૧ મગધ દેશ સમજો.
શકે છે. (૧) આ યાદી આદેશાની ઉત્તર હિંદની છે જ્યારે પ્રદેશ દક્ષિણ હિંદમાં હેઈ, અનાર્ય દેશમાં ગણવામાં આવે , અથવા અડધે આચદેશ જે ગણાતે તેમાં કદાચ સમાવેશ કરાયો હોય. ( ૨ ) આંધ્ર દેશનું નામ ઈ. સ. પૂ. ૬ સેકા બાદ અસ્તિત્વમાં આવ્યું હોય ! ને મહાભારતમાં આંધ્ર દેશનું નામ આવે છે. એટલે જે કેટલાંક નામો અમુક વખત સુધી પ્રચલિત રહેતા અને વળી અમુક વખત સુધી લુપ્ત થતાં તે દશા આ શબ્દની થવા પામી હેય ! આ બધા પચ્ચીશે દેશનાં નામે એટલા બધા પ્રાચીન સમયના છે, કે, તેઓની હદ કોઈ પણ ગ્રંથમાંથી નિશ્ચિતપણે મેળવવાનું કાર્ય કઠણ છે. મેં જે ગોઠવી આપી છે તે પણ સ્વમત્યાનુસાર સમજવું. એટલે તેમાં પણ ઘણે મતભેદ હોવા સંભવ છે. નિરધારિતપણે માની લેવાનું નથી.
(૫) આ આંકની સમજૂતી માટે વાંચો ટીકા ૩, ૪. તથા તેના સ્થાન માટે જુઓ ઉપર ન
(૪) આ યાદીમાં કયાંય અંધ દેશ કે આંધ દેશનું નામ દેખાતું નથી. એટલે બે અનુમાન થઈ
(૬) જુઓ આગળ પાને
