________________
- :
' હા
..
વિવેચન
[ પ્રાચીન
પત્રલેખન જેવું જ જ્યાં નહતું ત્યાં ચિઠ્ઠી -
પત્રી કે ટપાલ લઈ જવાસંદેશ વા હુ કે, લાવવાનો રિવાજ હોવાની દૂત અને કલ્પના કરવી પણ નિરર્થક એલચીઓ છે. તેમ લેકસમૂહને
તેવા વ્યવહારની જરૂરીઆત પણ ઓછીજ રહેતી, છતાં સગાંવહાલાં કે સ્નેહીજન કેઈ દૂરના સ્થળે હોય તો તેના કુશળ સમાચાર વિગેરે સામાન્ય હકીકત, વ્યાપાર અર્થે ફરતા સાર્થવાહ અને તેમની સાથે જોડાયેલા મનુષ્યગણુઠારા પહોંચાડવામાં આવતી હતી.
જ્યારે રાજકીય સંદેશાઓ ખાસ પ્રસંગને અનુસરીને, તથા પ્રકારના કર્મચારી દૂતે મારફત ચલાવાતા હતા. હાલની માફક કાઈના રાજદરબારે એલચી કે પ્રતિનિધિ કાયમ માટે કે લાંબા સમય સુધી પડ્યા પાથર્યા રહેવાની પ્રથાનું અસ્તિત્વ નહતું. આ પ્રકારનો વહીવટ પણ પાશ્ચાત્ય પ્રજાના સંસર્ગ પછી જ અમલમાં આવ્યો હોય તેમ દેખાય છે. તેમાં સાથી પ્રથમ ઇરાની શહેનશાહતના અને પછી ત્રણેક સદી વીત્યા બાદ ગ્રીક આદિ યવન સત્તાઓના અમલે બન્યું હતું.
તેઓ પહેરતાં હતાં જ, છતાં એક વિચિત્રતા એ પણ સાથે સાથે દષ્ટિગોચર થાય છે કે, ખુદ સમ્રાટ જેવા રાજ્યકર્તાઓ કે, તેમની સમ્રાસીના ચિત્રોમાં, શરીરના ઉપરી ભાગને વસ્ત્રહીન હોય, એવો ખ્યાલ આપતી દિશામાં પણ બતાવાયાં છે.૯૪ આમ કરવાનું શું પ્રયોજન હશે તે કલ્પી શકાતું નથી. જેમ વસ્ત્રમાં હતું તેમ આભૂષણમાં પણ વિવિધતાનું સ્વરૂપ નજરે પડતું હતું. હાલમાં જે કે પુરૂષવર્ગમાં આભૂષણ ધારણ કરવાની પ્રથા તદ્દન અદશ્ય થતી જાય છે, પણ તેનાથી ઉલટું તે સમયે તે પુરૂષો અને ખૂદ રાજ્યકર્તાઓ પણ, પિતાના શરીરના અનેક અંગે શણગારોથી વિભૂષિત કરતા. આનું કારણ એમ દેખાય છે કે તેમની પાસે દ્રવ્ય અઢળક હતું, જ્યારે ઉપયોગ કરવાને અન્ય માર્ગો નહતા. અલબત્ત, એટલું ખરું કે પુરૂષ કરતાં સ્ત્રીઓ વિશેષ શણગાર ધારણ કરતી હતી. બાકી ઘરેણુઓના ઘાટ, નમુના કે તે ઉપરની કારીગીરી વિગેરે તે તે જમાનાને અનુસરીને જ હતાં, પણ ઘરેણુ માટે ઉપયોગમાં લેવાતી ધાતુ તે, વર્તમાન કાળની પેઠે, મુખ્યત્વે કરીને સુવર્ણ અને રૂપુ એ બેજ હતી.
પુરૂષોના તેમજ સ્ત્રીઓના પોષામાં,
અત્યારની પેઠે વૈવિધ્ય તે વ તથા હતુંજ એટલે કે રંગબેરંગી, આભૂષણે સુતરના કે રેશમના તેમજ
તારકસબ જેવી વસ્તુથી ભરેલાં, તેમજ વિનાભરેલાં સાદાં, એમ અનેક પ્રકારના કપડાં પિતા પોતાના દરજજા પ્રમાણે
અગ્નિસંસ્કાર કરવાને નિયમજ બહુધા
પ્રચલિત હતે. ઉમરની મૃત્યુ સંસ્કાર સાથે તે સમયે શું
સંબંધ હતો તે જાણવાનું કાંઈ સાધન નથી, પણ ભૂમિશયન એટલે શબને દાટયાનું કોઈ ઠેકાણે લખાયું હોય તેમ
(૯૪) સ્તુઓ
ભારહુતસ્તુપ નામના પુસ્તકમાં
અનતશત્રુ રાજાનો સ્તંભ તથા માયાદેવીના સ્વપ્નચિકનાં ચિત્રો.
