________________
ભારતવર્ષ ]
છીએ તેવી વસ્તુ ખનીજરૂપે એક યા બીજા સ્વરૂપે તે જ્યારે અસ્તિત્વમાં હતીજપ તે તેવી વસ્તુના ઉપયાગ પણ લેવડદેવડમાં કરાતા હાવા જોઇએ, એમ અનુમાન કરી શકાય તેમ છે; કેમકે અવારનવાર દંતકથાઓમાં તેમજ જૈન અને બૌદ્ધ સાહિત્યમાં અને હેરાડેટસ જેવા પરદેશી ઇતિહાસકાર ના વનમાં પણ તેજં તુરી ( Golden dust )૬ જેવા શબ્દ
પ્રયાગ થયેલ આપણને જાણીતા છે. આ પ્રથા રાજા બિંબિસારના અમલ પહેલાં હશે, પણ જેમ ક્રમેક્રમે કાળદેવની અસરના પ્રારંભ થવાના સમય નજીક આવતા ગયા તે રાજા ખિ'બિસારને વ્યવહારના સાધનાના નિયમિતપણે અમલ કરાવવાની આવશ્યકતા ઉભી થતાં પ્રજાવની શ્રેણિ પાડવી પડી તેમ તેમ ક્રયવિક્રય માટેના કાઇ સરળ અને સત્વર મા ઉભા કરવા માટે આ તેજ તુરી કે રૌપ્ય ખનીજોને ગાળી કાઢી તેમાંની ધાતુના શિષ્કા બનાવવા પડ્યા હાય એમ કલ્પના દારી શકાય છે; અને આવા શિષ્કા બનાવવા માટે ટંકશાળ કે તેવી સામગ્રી તે સમયે નહીં હૈાવાને લીધે જેને આપણા વર્તમાન શિષ્ઠાશાસ્ત્રી
પ`ચમા`
વિવેચન
(૭૫) સરખાવે। પૃ. ૭ ઉપર ટી. ૧૧ તેમાં [શા માટે શિકાએ નહેાતા તેનાં કારણ. ] મુખ્યત્વે કરીને ગર્ ને લગતી હકીક્ત.
(૭૬) જીઓ ટીકા. ૭૪
(૭૭) નાની કીંમતના શિષ્કાએ પણ આજે હલકી ધાતુમાં ( જેમકે ત્રાંબુ, સીસુ અથવા ખીજી મીશ્રણ કરેલી ધાતુઓમાં ) જેવામાં આવે છે ખરા પણ તે તે શ્રેણિક રાજાની પછી કેટલાક સમયે અમલમાં આવ્યા દેખાય છે.
૩૭
( Punch Marked ) શિકા૮ તરીકે ઓળખાવે છે તેની ઉત્પત્તિ સંભવિત લેખી શકાય. આ પ્રમાણે વેપાર અને તેને અંગે થતી લેવડદેવડ માટે વપરાતી વસ્તુના નિષ્ક કહી
શકાય.
આ પ્રમાણે જ્યારે દેશ–પ્રદેશની સાથે વ્યાપાર ખેડવામાં આવતા હતા ત્યારે તેની નાંધ રાખવાને તેમજ એક ખીજાની સાથે વ્યવહારમાં રહેવાને અને દૂર બેઠાં બેઠાં પેાતાના સ્વદેશની માહિતી મેળવવાને પણ કાંઇક સાધના હાવાંજ જોઇએ અને તે માટે લિપિ અને ભાષાનું અસ્તિત્વ પણ જોઈએ જ. તે સમયની લિપિનાં અક્ષરા વર્તમાનની કાઈપણ અન્ય લિપિ કરતાં દેવનાગરી લિપિને મળતા આવતા દેખાય છે. અને તે લિપિને ઇ. સ. પૂ. ૮ મી શતાબ્દિમાં બ્રાહ્મી નામે અને તે ખાદ માગધી એવા નામે ઓળખવામાં આવતી હતી. અલબત્ત આ લિપિને મૂર્ત સ્વરૂપ આપવાને હરહંમેશના ઉપયાગ માટે કઇ વસ્તુને સાધનરૂપ
ભાષા, લિપિ અને લેખનવિદ્યા
(૭૮) શિષ્કાને લગતી વિશેષ સમજીતી માટે આ પુસ્તકને અંતે શિાનું પરિચ્છેદ છે તે જુઓ. (૭૯) “ ને કે એમ અનુમાન કરવાને કારણ મળે છે કે, વૈદિકમતની શ્રૃતિના પુરર્તા મહર્ષિની ઉત્પત્તિનું સ્થાન, હાલના અધાનિસ્તાનના નૈઋત્ય ખૂણે જે હમમ સરાવર આવેલ છે ને જે પ્રદેશને પ્રાચીન સમયે શીસ્તાન અથવા શક પ્રજાના વસવાટના સ્થળ તરીકે ઓળખાવામાં આવતા, યાં હોવાનું મનાય છે અને તેમનીજ ભાષાને બ્રાહ્મી નામથી એળખાતી હતી. આ ઉપરથી સમન્નરો કે હિંદુઓના મૂળ પુરૂષો શસ્તાનના રહીશ હતા.
