________________
કે
કે
કે
આ
ભારતવર્ષ ]
વિવેચન
૩૩.
વવાના સાધનોનું નિશ્ચિતપણું હતું તે જ દેખાય છે.
ઠેકાણે નોંધાયા છે ખરા, પણ તે છૂટાછવાયા અને અપવાદ તરીકે જ લેખી શકાય તેવા છે. '
ઉપર પ્રમાણેના દંપતીધર્મની રૂઢિ, ચાર વર્ણમાંના પ્રથમના ત્રણ વર્ગમાં હતી, જ્યારે શુદ્ધ વર્ણમાં પુનર્લગ્નની છૂટ હતી એમ સમજાય છે.
દંપતી તરીકે તે હમેશાં એક પુરૂષને એક
જ સ્ત્રી, એ જ શિરસ્તો દંપતીધર્મ હતો, છતાં પુરૂષે પોતાની
એક સ્ત્રી હૈયાત હોય તો પણું અને તેણીના પટે સંતતિ હોય તે પણ બીજી સ્ત્રી પરણી શકતા. તેમાં સમાજનું કે ધર્મનું પ્રતિબંધન નહોતું. ધનાઢ્યો ઘણીવાર એકંદરે અથવા તે એકી વખતે પણ એક કરતાં વધારે સ્ત્રીઓનું પાણિગ્રહણ કરતા; જ્યારે રાજાઓમાં તો વધારે સ્ત્રીએ પરણવી તે કેમ જાણે એક પ્રભુતા કે શિષ્ટાચારજ થઈ પડયો હોયની, એવી સ્થિતિ નજરે પડતી હતી. અને જુદી જુદી રાણીઓને પેટે જન્મેલ કુંવરે પિતાની માતાના ગોત્રનું નામ પિતાની સાથે જોડીને ઓળખાવાતા હતા.૭૧
જેમ અત્યારે એક નાના ગામડામાં મુખી
પટેલ જેવા નાના હોદ્દેદારો કૌસીલ અને તથા ગ્રામ્ય પંચાયત જેવી કેબીનેટ અથવા સંસ્થાથી માંડીને આગળ ધારાસભા અને વધતા ક્રમે ક્રમે તાલુકાઓ રાજાનું કર્તવ્ય માટે તજવીજદાર, મહા
લકારી, તાલુકા મંડળ અને મામલતદાર, જીલ્લા માટે તેથી પણ મોટા અમલદારે જેવા કે વહીવટદાર, જીલ્લા બોર્ડ, કલેકટર અને આગળ વધતાં, પ્રાંત અથવા મોટા વિભાગ વિસ્તારો માટે કમીશ્નરો થઈને. પછી સેક્રેટેરીઅટ, ધારાસભા અને કારોબારી કૌંસીલદ્વારા જેમ વહીવટ ચાલે છે તેમ, તે સમયે પણું, ઠેઠ નાના પગથી આથી માંડીને ક્રમે ક્રમે ચડીયાતું વહીવટ મંડળ ગોઠવાયું હશે એમ નાના-મોટા સત્તાધારીના જે નામો સાહિત્ય ગ્રંથમાંથી છૂટાછવાયાં મળી આવે છે તે ઉપરથી સમજી પણ શકાય છે. અલબત્ત તેટલે દરજે આપણે
પુરૂષને લગ્નની બાબતમાં ઉપર લખ્યા પ્રમાણે જ્યારે નિરંકુશ અધિકાર હેવાનું જણાય છે ત્યારે સ્ત્રી પર વિધવા થયા બાદ ગમે એવા સંગમાં પણ પુનર્લગ્ન કરવાનું સમાજે એક વિધાન તરીકે છૂટ આપી હોય એમ જણાતું નથી. જો કે તેમ ના દાખલા કેઈ કઈ
(૭૧) ગૌતમીપુત્ર ફલાણું, એટલે કે બાપનું ગોત્ર ગમે તે હોય, પણ તેમની માતાનું ગોત્ર ગતમ હતું અને તેથી તે મૈતમી રાણીને પેટે જન્મેલ કુંવર તે મૈતમીગેત્રી ફલાણે એમ જ કહેવાતો.
તે જ પ્રમાણે વસિષ્ઠ પુત્રનું સમજવું: અને એટતે ખરંજ કે પિતા જે હોય તે કઈ સગોત્રી
સ્ત્રી તો પરણેજ નહીં, એટલે પિતા અન્ય ગાત્રી થયેઃ એટલે પુત્ર તે પોતાની માતાનું ગોત્ર જોડીને ઓળખાતે હોવાથી, અને પિતા-પુત્રના નામને બહુમેળ ખાતો નહોતો.
(૭૨) એષ્ટિન, ગૃહસ્થિન, ભાંડાગારિક, જેઠક, રજજુક, પ્રાદેશિક, જનપદ, પિરસભા, ઈત્યાદિ દ્ધ
