________________
ભારતવર્ષ ]
નાકર વર્ગનું અસ્તિત્વ છે તેમ તે સમયે પણ હતું જ અને દરેક કાળે રહેવાનુંજ; કેમકે આખા સંસારમાં સર્વે માણસા કાંઇ એકજ દરજ્જામાં રહી શકે નહી. કાંઈક ને કાંઈક ન્યૂનાાધક અંશે અસમાનતા હાય, હાય તે હાયજ, અને આવી અસમાનતાને લીધેજ નાના— મોટા, શેઠ-નાકર ઇત્યાદિ ભેદ્ય પડી ગયા છે; પણ તેથી તેને ગુલામગીરીનું નામ આપી શકાય નહી. ગુલામગીરીની મનોદશામાં તે જે ગુલામ તેનું આખું જીવન, રહેણીકરણી, ગૃહસંસાર આદિ સર્વે કાર્યો કેવળ તેના પાયક અથવા શેઠની મરજીનેજ અવલખી રહેલાં હાય છે. જેમકે તે ગુલામના ખાલબચ્ચાં હાય તેા, તેના લગ્નાદિ સંબંધ કેાની સાથે કરી આપવા, તે પણ તે ગુલામ–પુરુષ કે તેની સ્ત્રીના એટલે કે બાળઅચ્ચાંના માતા–પિતાના અધિકારનું કાર્ય ન ગણી તેના શેઠ પેાતાની મરજીમાં આવે તેવા સ્થળે ને તેવા ઇસમની સાથે પેાતાની કુલ મુખત્યારીથી લગ્નાદિ કાર્યાં કરી નાંખે તે તે રૂઢીને ગુલામગીરી હજી કહી શકાય. તેમજ તે નાકરને અવરજવર, કાઇ અન્ય મનુષ્ય સાથેની વાતચીત કરવી, પાતે શુ' ખાવું, પીવું, એઢવુ કે પહેરવું અથવા આટલું જ ખવાય, પીવાય તે આઢાય, એટલે કે પેાતાના માલીક-પાષકની રજા સિવાય કિ ંચિત્ કાર્ય પણ કરી શકે નહીં એવી સ્થિતિ જો પ્રવર્તતી હાય ! તેવી અવસ્થાને તે આપણે ગુલામગીરીનુજ નામ આપી શકીએ.
આ પ્રકારની સ્થિતિ તે સમયે ખીલકુલ હતી નહીં એમ આપણે સ્પષ્ટપણે કહી શકીશું. ૪૬ જો કે પુરુષ નાકરા તેમજ સ્ત્રી નાકરાની રૂઢી
(૪૬) આના પૂરાવા માટે જુઆ આગળ
Y
વિવેચન
ઉપર
૨૫
તે સામાન્યપણે, સાધનસ પન્ન કુટુ એમાં હતી જ. અને ઉપર કહી ગયા છીએ તેમ સર્વકાળે તે રહેવાની પણ ખરી. અલબત્ત, વધતા-ઓછા પ્રમાણમાં, પછી તેવી સ્થિતિને ગમે તે નામથી ઓળખાવે તે જુદી વાત છે.
ગણના, વર્ષોં
સમસ્ત મનુષ્ય જાતિની ધારેજ કરાતી હતી. તેવા વર્ણની સંખ્યા ચારતી હતી, બ્રાહ્મણ, ક્ષત્રિય, વૈશ્ય અને શુદ્ધ. દરેકની રહેણીકરણી અને જીવનનિર્વાહના માર્ગો ભિન્ન
વર્ણ, જાતિ, લગ્ન અને ધ
ભિન્ન નિયત કરાયલા હતા અને તે પ્રમાણે તે પાતપેાતાની જીંદગીના કાર્યાં કર્યે જતા હતા. આ વર્ણભેદ તા અદ્યાપિ પર્યંત પણ ચાલ્યા આવે છે, પણ દરેક વર્ણભેદમાં અત્યારે જે જાતિ ( સંસ્કૃત શબ્દ જ્ઞાતિ) નું અને ધર્મનુ એમ એ વધારાનાં તત્ત્વા દાખલ થવાં પામ્યાં છે તેવાં કાઇ જાતનાં તત્ત્વ તે સમયે મનુષ્યની ઓળખ માટે નહાતાંજ. આવાં તત્ત્વાના પ્રવેશથી જ, દરેક વર્ણમાં જ્ઞાતિ, ઉપજ્ઞાતિ, વાડા, ઉપવાડા તેમજ કેટકેટલાય પેટાવિભાગેા ઉત્પન્ન થયાં છે. આ બધાં તત્ત્વા, જેમ જેમ જીવન—નિર્વાહના સાધનાની ખેાજમાં બધાને પરિભ્રમણ કરવાનું થયું', તેમ તેમ અમુક સ્થાનના વસવાટને લીધે કે અમુક રૂઢીઓ દાખલ થઇ જવાને લીધે, તથા તેવાંજ અન્ય કારણાને લઇને ઉભાં થવાં પામ્યાં છે. તેમજ સર્વ પ્રકારના ધર્મભેદ પણ પાછળથીજ પ્રવેશ થવા પામ્યા છે. તે સમયે પ્રથમ તા
( મૌ. સા. ઇતિહાસના પૃ. ૩૬૮ નુ અવતરણ ).
