________________
વિવેચન
[ પ્રાચીન
કે અંતરને પણ બાધ આવતો ન હતો. જે એક નિયમ-સૂત્ર ખાસ લક્ષમાં રાખતા તે એટલું જ કે સગોત્રીઆ૪૯ વચ્ચે સંબંધ બાંધતા નહોતા. સંત્રિજિ નામે ક્ષત્રિયના અઢાર પેટા વિભાગો હતા, જેમકે લિચ્છવી, જ્ઞાત, મલ ઈત્યાદિ. તે અરસપરસ કન્યા લેતા-દેતા પણ પિતાનાજ કુળની કન્યા નહોતા લેતા. (લિચ્છવી જાત હતી કે કુળ તે બરાબર નથી સમજાતું.) આ પ્રમાણે લગ્નગ્રંથીથી જોડાવામાં ગુણને જ પ્રધાનપદ અપાતું હોવાથી અનુમ-પ્રતિમ લગ્ન જેવું પણ તે સમયે તે નહોતું જ; કેમકે આ સર્વે શ્રેણિઓના ઉત્પાદક, અને તે ઉપરથી જ પિતાનું નામ સંપાદિત કરનાર રાજા શ્રેણિકે (શ્રેણિના કરનારતે શ્રેણિક) ખુદ તેિજ પિતાની કુંવરીઓને ૫૦ ક્ષત્રિય વર્ણની બહાર એટલે વૈશ્ય અને શુદ્રમાં પણ પરણાવી હતી, તેમ પતે પણ ક્ષત્રિયની બહારની એટલે કે વૈશ્ય વર્ગમાંની કન્યા પરણી લાવી તેને રાણીપ બનાવી હતી. જો કે આ પૃથા બહુ લાંબો વખત ટકવા પામી નહોતી; માત્ર એક વર્ષ પસાર નહીં થયા હોય તેટલામાં તે બ્રાહ્મણ વર્ગો માત્ર સાંસારિક સંબંધ પરત્વેજ એવો શોરબકાર મચાવી પિતાનો શ્રેષપણાને દા પ્રજાના મન ઉપર ઠસાવી દીધું હતું
કે ખુદ મગધપતિ જેવા સમ્રાટને=નંદ બીજા ઉર્ફે મહાપદ્રને પણ તે રાહરસમથી વેગળું જવાનું ભારે પડી ગયું હતું.પર ટૂંકમાં કહેવાનું કે ઈ. સ. પૂ. ની છઠ્ઠી સદીના મધ્યમાં, વર્ણ અને ધર્મ નામે બેજ સંસ્થા હતી, તેમાં ઈ. સ. પૂ. ની છઠ્ઠી સદીના અંતમાં શ્રેણિ નામક એક ત્રીજીને વધારે થયો હતો અને ધીમે ધીમે તે બાદ સોએક વર્ષે, બ્રાહ્મણ પુરોહિતેના સામર્થ્યથી વાડાના બંધારણ અથવા જ્ઞાતિ-બીજ રોપાયાં. જે (જો કે અમુક આશય પૂરતું જ ) એક વિશેષ શલ્ય-ફાચર હિંદુ પ્રજામાં પ્રવેશ થઈ કહી શકાશે.
આ ફાચર, જો કે પ્રથમ તો માત્ર લગ્નગ્રંથીના સંધાણ પૂરંતા હેતુ માટેજ દાખલા કરાતી જતી હતી અને તેથી ખાણીપીણીના પ્રદેશ ઉપર તેની અસર થવા પામતી નહોતી, છતાં ક્રમાનુગત વર્ષે અને ધર્મ ઉપર એવું તે ઝીણું ઝીણું અને મર્મવિચછેદક અને વિદારક ઝેર પ્રસર્યું જતું હતું કે તે બને સંસ્થાના પાયા ડગમગવા માંડી તેમાં શિથિલાચાર પ્રવેશવા માંડ્યો હતે. તેવામાં પાછી કોઈ સમ્રાટ ખારવેલ,પ૩ અશોક કે પ્રિયદર્શિન જેવા
(૪૯) વૈશાલીપતિ ચેટક રાજાએ પોતાની કુંવરી એને પોતાના દેશમાં પરણાવવાને બદલે દર દરના ભૂપતિઓ સાથે પણ પરણાવી હતી. (જે સાત હતી; તેમને કયાં કયાં પરણાવી હતી તે હકીકત માટે વૈશાની દેશના ઈતિહાસના પ્રકરણમાં જુએ.)
(૫૧) તેના મહાઅમાત્ય અને જ્યેષ્ઠ પુત્ર અભચકુમારની માતા સુનંદા પોતે વૈશ્યપુત્રી હતી.
(૫૨) મહાપદ્મને બ્રાહ્મણ પુસ્તકમાં-પુરાણમાં વાતાશો ના નામથી વર્ણવ્યું છે તેનું કારણુજ એ હતું કે તેણે શુદ્ધ જાતિમાંથી બે કન્યાઓને રાણી બનાવી હતી. આ સાથે સરખાવે. ટીકા નં. ૫૩.
(૫૩) લગ્નગ્રંથીના દાખલા:-આ સાથે સરખા કાળાશકને દૃષ્ટાંત. કહેવાય છે કે સમ્રાટ ખારવેલ,
(૫૦) પોતાની કુંવરી નામે મને રમાને ધન્ના નામના શ્રેણીને પરણાવી હતી અને બીજી એકને પુત્ર ચાંડાળને પરણાવી હતી. .
