________________
૧૨
વિવેચન
[ પ્રાચીન
કોઈ વસ્તુ કોના કરતાં કેટલી સારી તે જાણવા માટે અને તેની તુલના કરી નિર્ણય
બાંધવા માટે તે સર્વે એકબીજાની વસ્તુનું યથાસ્થિત જ્ઞાન હોવું તુલના જોઈએ જ. તે માટે પ્રાચીન
સમયની વસ્તુસ્થિતિનો પરિચય આપણે પ્રથમ દરજજે જાણી લેવો જોઈશે. જો કે કાંઈક સંક્ષિપ્તમાં તે વિષય પહેલા પરિચ્છેદમાં જણાવ્યો છે, પણ તેટલું વર્ણન કાંઈ સાર્થકતા સધાય તેવું ગણી ન શકાય. તે સાથે એમ પણ જણાવ્યું છે કે
. સ. પૂ. ૮ મી સદીની સ્થિતિ યથાસ્થિતપણે વર્ણવવાને કડીબદ્ધ જે સાહિત્ય જોઈએ તે પ્રાપ્ત થઈ શકે તેમ નથી. એટલે આવા સંયોગોમાં જે સાહિત્ય, ઈ. સ. પૂ. ની છઠ્ઠી સદીમાંની સ્થિતિ આપણને જણાવી શકે છે, તેના વર્ણનથી સંતુષ્ટ રહેવું પડશે અને તે સમયના જીવનના દરેક તબકકે જે સ્થિતિ હતી તેના કરતાં ઈ. સ. પૂ. ૮ મી સદીમાં એટલે કે બસો વર્ષ પૂર્વે, વિશેષ સારી સ્થિતિ હોવી જોઈએ, એમ કલ્પના કરી લેવી પડશે.
અથવા જનતાના સામાન્ય વ્યવહારિક કાર્યોમાં તેમને અવાજ સર્વોપરી લેખાતે, જ્યારે આર્થિક ઘટનામાં કે વ્યાપારી બાબતમાં તેમજ રાજકીય જેવા અતિ બહોળા અને કૂટ પ્રશ્નોમાં પુરૂષ લિંગનો મત સર્વોપરી રહે. સર્વકાળે સર્વ બાબતમાં એકજ ન્યાયે કામ નહોતું લેવાતું, તેમજ ના: કૂત્તે તત્ર ભજો રેવતા:૧ તે સૂત્રનું માહાસ્ય યથાર્થપણે સમજવામાં કિંચિત પણ બેદરકારી રખાતી નહોતી છતાં, સ્ત્રી જાતિ પણ પિતાના જન્માધિકારને લીધે અને સાંસારિક દરજજો ખ્યાલમાં રાખીને કદાપિ પુરૂષવર્ગના કાર્યમાં વિના જરૂરી ડખલ પણ નાંખતી નહતી, એટલું જ નહીં પણ પુરૂષને પ્રધાન માની, પિતે સમાનતાના પદે સ્થાપન થવાની અભિલાષા પણ સેવતી નહોતી. તેમ કુળને, ગુણને, વિદ્યાને કે સંપત્તિને બીલકુલ મદ ર્યા વિના કેવળ તેમની સહધર્મિણી તેમજ સહચરી હોવાનું માનીને તેવા કોઈ પણ પ્રસંગમાં તેમને મદદ રૂપ થવાનું સૌભાગ્ય પ્રાપ્ત થતું તે તેવા અવસરને પિતે વધાવી લેતી અને તે સમયને પોતાના જીવનની એક મહામૂલ્યવંતી ઘડી લેખતી. વળી પિતાના મંતવ્યનું ગમે તેવું વાસ્તવિકપણું તરવરતું દેખાતું હોય છતાં, સ્વાર્થ કરતાં રાષ્ટ્રહિતને વધારે અગત્યતા આપવી જરૂરી છે અને રાષ્ટ્રહિતના કાર્યમાં, સ્ત્રીઓ કરતાં પુરૂષની મતિ વિશેષ આગળ વધેલી, તેમજ દીર્ધદષ્ટિથી કામ લેનારી હોય છે, તે માન્યતા કબૂલ રાખી,
- પુરૂષ કરતાં સ્ત્રીઓને દરજજો કોઈ પ્રકારે જૂન ગણવામાં આવતો નહોતજ, તેમ સમાન
પણ ગણાતો નહોતો, બલકે લિંગનું સન્માન કેટલીક બાબતમાં અધિક
પણ લેખાતો હતો. મતલબ કે જેવું કાર્ય તેવી તેમની પ્રધાનતા. સાંસારિક કે ગૃહવ્યવસ્થાના કાર્યમાં
૧ જૈન ધર્મના કલ્પસૂત્રમાંથી મહાવીરની માતા ત્રિશલા અને પિતા સિદ્ધાર્થના જીવન અને વિવાદ વૃત્તાંત જુઓ અને વિચારે.
૨ હાલમાં શું સ્થિતિ પ્રવર્તી રહી છે તે સાથે સરખામણી કરે.
