________________
ભારતવર્ષ ]
પ્રવેશક
૭૮ સુધીના લગભગ એક હજાર વર્ષને વૃત્તાંત ઐતિહાસિક દૃષ્ટિથી લખવાનો નિર્ણય કર્યો છે.
પ્રજામાં અતિ વિશાળ પ્રમાણમાં વપરાતા વિક્રમ સંવતના પ્રારંભ સુધીને ( એટલે કે ઈ. સ. પૂ. ૫૭ સુધીને) અથવા તે અર્વાચીન વિદ્વાન વર્ગમાં પ્રચલિત થયેલ ઈશુ શકના પ્રારંભ થતા સુધીને (એટલે કે ઈ. સ. ૧ સુધી) અને તેથી પણ વધીને છેવટે હિંદી પ્રજાના એક ભાગમાં માનનીય થઈ પડેલ શક સંવતસરના પ્રારંભ એટલે કે ઈ. સ. ૭૮ સુધીન-એ પ્રમાણે આ ત્રણ સમયમાંના કોઈ એક સમય પસંદ કરવો એમ વિચાર થયા કરતું હતું. પણ સંશોધનની દૃષ્ટિએ વિચારતાં એમ લાગે છે કે જે પ્રથમને માર્ગ પસંદ કરવામાં આવે તે એક તે પ્રથમના (ઈ. સ. પૂ. ૫૭) અને છેલ્લાના (ઈ. સ. પૂ. ૭૮) અંતરના જે ૧૩૫ વર્ષ છે તે બેની વચ્ચે સંબંધ બતાવવામાં અનેક ત્રુટિઓ રહી જવા સંભવ છે; પણ તેને બદલે છેલ્લે જ માર્ગ ગ્રહણ કરાય છે તેવી ત્રુટિઓ પણ ન રહી જાય. બીજું ઈતિહાસલેખનના ક્ષેત્રમાં કાર્ય કરનારા અન્ય વિદ્વાનોને પણ મારા વિચારે જણાવી શકાય. ખાસ એટલા માટે કે તે વિચારો, અદ્યાપિ પર્યત મનાતી આવતી ઘણીક માન્યતાથી જુદા પડે છે તેથી, તેના ઉપર તેઓને પણ પોતાનું મંતવ્ય રજુ કરી, વિશેષ અજવાળુ પાડવાનું બની શકે. આવા દ્વિવિધ ઉદ્દેશથી આ પુસ્તકલેખનની અંતમર્યાદા માટે ઉપરના ત્રણમાંથી છેવટને માર્ગ એટલે ઈ. સ. ૭૮ ને સમય મેં યથાયોગ્ય ગણે છે. સાર એ થયો કે આ ગ્રંથમાં ઈ. સ. પૂ. ૮ મી કે ૯ મી સદીથી માંડીને ઈ. સ.
વિઘમતી પૃથ્વીની વસ્તીને લગભગ ૩ ભાગ હાલના હિંદુસ્તાનમાં વસે છે. તેથી તે
ગણત્રીએ તે પૃથ્વીના ચાર કાંઇક પરિચય ખંડની પિઠે, હિંદુસ્તાનને
પણ એક સ્વતંત્ર પાંચમા ખંડ તરીકે ગણી શકાય. પણ ભૂમિક્ષેત્રની અપેક્ષાએ, તેને વિસ્તાર અલ્પ હોવાથી, હાલના ભૂગોળવેત્તાઓએ એશિયાખંડના એક પ્રદેશ તરીકે ગણાવ્યો છે. જ્યારે પ્રાચીન સમયે તેને જબૂદ્વીપના એક પ્રદેશ તરીકે ગણવામાં આવતો હતો. તેમ છતાં તેઓએ કેટલેક ઠેકાણે વર્ણન કરતાં કરતાં તેને ખંડની ગણનામાં લેખી ભરતખંડના નામે પણ ઓળખાવેલ છે, તેમ કેટલેક ઠેકાણે એક પ્રાદેશિક વિભાગના હિસાબે તેને ભરતખંડને બદલે ભરતવર્ષ કે ભારતવર્ષનું નામ પણ આપેલું છે.
આ હિંદુસ્તાન–ભારતવર્ષ–ની લગભગ મધ્યમાં વિંધ્યાચળ નામે મહટ પર્વત, પૂર્વથી પશ્ચિમ દિશામાં લંબાયેલ હોઈ તેના બે વિભાગ પડી ગયા છે. ઉત્તર વિભાગને ઉત્તર હિંદુસ્તાન અને દક્ષિણવિભાગને દક્ષિણ હિંદુ
સ્તાનર કહેવામાં આવે છે. દક્ષિણ વિભાગને ત્રણ દિશાએ સમુદ્ર વિંટાયેલ હોવાથી દ્વીપકલ્પ = South Indian Peninsula = 38914 છે; તેવીજ રીતે જે સમસ્ત હિંદુસ્તાનને પણ
(૨) કોઈક તેને દક્ષિણાપથ” પણ કહે છે; પણ તેને અર્થ વ્યુત્પત્તિ પ્રમાણે કરીએ તે માપથ = way to & રક્ષિા = South એટલે Way to
the South (India) એમ થાય, નહી કે South India થાય.
