________________
૨
પ્રવેશક
અદ્યાપિ પર્યંત હિંદી ઇતિહાસના જે જે વર્ણનાત્મક ગ્રંથા બહાર પડી ચૂક્યા છે તેમાં બહુધા અર્વાચીન સમયને હેતુ અને ઉદ્દેશ લગતા મોટા પ્રમાણમાં મળી આવે છે; જ્યારે પ્રાચીન સમયને અંગે બહુ જુજ છે અને તેમાં પણ કેવળ ઈ. સ. પૂ. ની સદીનેાજ ઇતિહાસ વર્ણવતા ગ્રંથ તેા જવલ્લેજ માલૂમ પડે છે. આ પ્રમાણે વસ્તુસ્થિતિ હાવાનું કારણ બહુવિધ હરશે પણ મારી કલ્પનાનુસાર તત્ વિષયક સામગ્રીને અભાવ અથવા તે। કેટલેક અંશે દુર્લભપણ સંભવિત છે. છતાં બની શકતા પ્રમાણમાં તે દિશાએ પ્રયત્ન આદરી, મજકુર સમયને પ્રતિહાસ સંગ્રહી, તેમાંથી યથામતિ સાધીને આ સ્થાને રજુ કરવા ધારૂં છું: અને તે પણ ત્રુટિત અવસ્થામાં નહીં, પણ શ્રૃંખલાબદ્ધ અને સારાયે ભારતીય પ્રદેશના રાજકર્તા વંશાની નામાવળી સાથેજ કે જેથી વાચકના મનમાં તેની સત્યતાનું તેાલન કરવામાં કાઈ પ્રકારની સ્ખલના થવા પામે નહીં કે નિરર્થીક શંકાનુ સ્થાન રહેવા પામે નહીં. અને આ પ્રમાણે ઇતિહાસનું ખરૂં ભાન થતાં, પૂર્વાંકાળે ભારતમાં શી સ્થિતિ ચાલી જતી હતી તેનું—પછી તે શુદ્ધ ઐતિહાસિક સ્વરૂપ હા કે સાંસારિક, રાજકીય, ધાર્મિક, આર્થિક તેમજ અન્ય વ્યવહારાપયોગી વિષયેા પરત્વે હા-પણ તે તે વિષયાનું જ્ઞાન થશે, જ્યારે પ્રત્યેક ક્ષેત્રમાં હાલમાં કેવી પરિસ્થિતિ વર્તી રહી છે તેનું જ્ઞાન તેા વાચકવર્ગ, અનેક સાધનદ્વારા વર્તમાન સમયે મેળવી શકે છે જેથી તે એ સ્થિતિની તુલના
(૧) એટલે અહીંથી જ ઐતિહાસિક વૃત્તાંત નોંધી રખાયેલા ગણી શકાય. આ કારણથી His
[ પ્રાચીન
કરી, તેમ થવાના–સારાં યા નરસાં પરિણામનાં– કારણેા પોતે યથામતિ સુગમ રીતે શોધી કાઢશે એમ ધારૂં છું. અને તેમ થવાથી બન્ને ભૂત તથા વર્તમાન પરિસ્થિતિનું તુલનાત્મક દૃષ્ટિએ ચિત્ર ખડું કરી, પ્રતિના માર્ગ નિર્દિષ્ટ કરવામાં પણ કારગતરૂપ થઈ પડે, તેવા અનેકવિધ ઉપાયે, તે પોતેજ યથામતિ રચી શકશે એવી ઉમેદ ધરાવું છું. પરિણામે પોતે જ સ્વદેશ-ભૂમિના ઉદ્ધાર માટેના ઈલાજોની ટીષમાં યત્કિંચિત્ કાળા માંધાવવાને ભાગ્યવાન અને તેમજ ઈતિહાસ જાણવાથી પાતે કયાં ઉભા છે તેની પેાતાને પીછાણુ–આત્મજ્ઞાન થાય—તેવા બેવડા શુદ્ધ હેતુથી આ કામને પ્રારંભ કરૂ બ્રુ.
ઇતિહાસલેખનમાં પ્રવૃત્તિ કરનારા ગ્રંથકારામાંના ઘણા ખરા ઈ. સ. પૂ. ચોથી સદીમાંથી જ ગ્રંથના પ્રારંભ સમયની મર્યાદા કરે છે. કેમકે ત્યાંથી પતિહાસની સામગ્રી કાંઈક વિશુદ્ધ સ્વરૂપમાં પ્રાપ્ત થતી જાય છે; પણ મારે। વિચાર એમ છે કે આપણા હાલના ભારતદેશની ( આર્યાંવની ) સ ંસ્કૃતિ, જો આ પ્રજાની ઉત્પત્તિ સાથે સબંધ ધરાવતી બતાવી શકાય તે વિશેષ હિતકર ગણાશે; અને તે આર્યપ્રજાના ધર્માંમાંના મુખ્ય એક જે વૈદિક ધર્મ છે અને જેનાં આદિશાસ્ત્ર શ્રુતિ-સ્મૃતિ વગેરેની રચનાના સમય ઈ. સ. પૂ. ની આઠમી નવમી સદીને ગણાય છે ત્યાંથી આરંભ કરવાનું યાગ્ય ધારૂ છું.૧ જ્યારે અંત માટે તે જ આર્યાવર્તની
toric & Pre-historic period વચ્ચેની લાઇનદોરી ખરી રીતે અહીંથી પડવી જોઇએ એમ મારું માનવું થાય છે.
