________________
માકૃતિ પૃષ્ઠ સંખ્યા સ્થાન ૪ ૪૬
૫
૨૩
२७
૨૯
૫૭
૧૮૫
૧૮૮
૧૮૯
નકશાની પ્લેઇ આંક
૧
૨
3
૫
૪૬
(ગા) નકશા વિષેની સમજૂતિ
વ માનકાળના હિંદુસ્તાનના નકશે। આપી, તેમાં દરેક પ્રાંતની સીમા દારી બતાવી છે. અને તેમાં, આર્યાંવના પ્રાચીન સમયે જે પાા દેશ કહેવાતા હતા, તેમનાં નામ તથા સ્થાન નિશિ કરી બતાવ્યાં છે. જેથી કચે વખતે, કેટલા પ્રદેશ, કયા દેશમાં સમાતા હતા, તે સહેલાઇથી સમજી શકાય છે.
ઇસ્વીસનની સાતમી શતાબ્દિમાં ( ઈ. સ. ૬૪૦) માં મિ. હ્યુએનશાંગ જ્યારે હિંદમાં હતા, ત્યારે હિં૪માં લગભગ ૮૦ ની સખ્યામાં રાજ્યા આવેલાં હતાં. તેને ચિતાર રજી કર્યો છે. પ્રથમ વર્તમાન હિંદના નકશા પ્રાંતવાર આપ્યા છે. અને જ્યાં જ્યાં તે રાજ્યે આવ્યાં હતાં, ત્યાં ત્યાં તેમની આંક સંખ્યા મૂકી બતાવી છે. એટલે તુલનાત્મક ષ્ટિએ તુરતજ તેના ખ્યાલ
આવી શકે છે.
મધ્યહિદના પ્રદેશના નકશા છે. તેમાં ચેઢિ, કૌશાંબી ( વત્સ ) અને અવંતિ રાજ્યના પરસ્પરના સ ંબધના, તથા તે પ્રદેશામાં આવેલાં પ્રાચીન સ્થળા, જેવાં કે, ભારહુત, રૂપનાથ, ભિલ્સા, અને એસનગર આદિ શહેર, ઉજ્જૈનીથી કઇ દિશામાં કેટલે દૂર આવેલાં છે, તેના ખ્યાલ આપવા માટે રજુ કર્યાં છે.
શિવસા શહેરની આસપાસના પ્રદેશ મતાન્યા છે. તેમાં જે સ્થાન ઉપર સખ્યાબંધ સ્તૂપા આવેલ છે, તે ખાસ બતાવ્યાં છે. જેથી આખા નાનકડા પ્રદેશ ( ચારપાંચ માઇલના વિસ્તારતા) સ્તૂપમયજ બની ગયા છે તેના ખ્યાલ આપે છે. તેવાં સ્થાનાનાં નામ-શતધાર, સાનેરી, સાંચી, લિસ્સા, ધેર ઇત્યાદિ ઇત્યાદિ છે. આ સઘળા પ્રદેશ પાતીય (પ તથી ભરેલ) છે.
વિદિશાના નકશેા છે. જ્યાં એસનગર નામ લખીને ગેાળ ચિન્હ ક" છે તે જૂનાશહેરનું સ્થાન સૂચવે છે. બાકીનુ સ્થળ એસ અને એટવા નદી વચ્ચે નવું વસ્તુ છે. એટલે કે એ બાજુ એ નદી આવેલી છે, ત્રીજી બાજુએ નદીઓનાં ત્રણ વહેણનું સંગમ ખનેલ હાવાથી તેનુ નામ ત્રિવેણી અપાયુ છે; અને ચાથી માજી એટલે કે, જાના શહેર તરફની દિશાજ માત્ર અવર જવર માટે ઉઘાડી છે. તેમાં પણ માટી ભાગ પવતથી સુરક્ષિત છે. મતલબ કે આખું સ્થાનજ નૈસગિક રમણિયતાને એક અપૂર્વ ભંડાર હાય, એવું દૃશ્ય ખડું કરે છે. તેમાં જે જે સ્થળેા ઐતિહાસિક ઉપયાગીતા ધરાવે છે, તેના નિર્દેશ નીચે પ્રમાણે સમજવા.
