Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 04 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद १७ सू० १२ नैरयिकोत्पत्यादि निरूपणम्
१७५
प्रायेणोक्तम्- 'तेजोलेश्य उपपद्यते किन्तु नो चैव तेजोलेश्य उद्वर्तते' इति फलितम्, यथा etter] पृथिवीकायिकानां कृष्णनील कापोत तेजोलेश्या सम्बन्धिन्यश्वतस्रो वक्तव्यता उक्तास्तथैवाकायिकवनस्पतिकायिकानामपि तथाविधाश्चतस्रो वक्तव्यता वक्तव्या स्तेषामपि अपर्याप्तावस्थायां तेजोलेश्यायाः सद्भावात् इत्यभिप्रायेणाह - ' एवं आउकाइया, वणस्स - काइया वि' एवं - पृथिवीकायिकोक्तरीत्या अष्कायिका वनस्पतिकायिका अपि वक्तव्याः, 'तेजवाया एवं चेव' तेजोवाता:- तेजस्कायिका बायुकायिका अपि एवञ्चैव पृथिवीकायिकदेवावसेयाः किन्तु - 'नवरं एएसिं तेउलेस्सा नत्थि' नवरम् पृथिवीकायिका चपेक्षया विशेषस्तु एतेषाम् - तेजस्कायिकवायुकायिकानां तेजोलेश्या नास्ति न संभवति तेषां तेजोलेश्याया असंभवात, एवमेव 'वितिचउरिंदिया एवं चेव तिम्र लेस्सामु' द्वित्रिचतुरिन्द्रिया अपि एवञ्चैव तेजोवायुकायिकवदेव तिस्रषु लेश्यासु - कृष्णनील कापोत लेश्यारूपासु अवसेयाः, किन्तु - 'पंचेंदियतिरिक्खजोणिया मणुस्सा य जहा पुढत्रिकाइया आदिल्लिया तिसु ले सासु भणिया तहछवि लेस्सासु भाणियव्वा' पञ्चेन्द्रियतिर्यग्योनिका मनुष्याश्च यथा पृथिअभिप्राय से कहा है कि तेजोलेश्या से युक्त होकर पृथ्वीकायिक उत्पन्न तो होता है मगर तेजोलेश्या से युक्त होकर उद्वृत्त नहीं होता है ।
-
जिस प्रकार पृथ्वीकायिकों की कृष्ण, नील, कापोत एवं तेजोलेश्या संबंधी चार वक्तव्यताएं कही हैं, उसी प्रकार अप्रकायिकों और वनस्पतिकायिकों की भी चार वक्तव्यताएं कहलेनी चाहिए क्योंकि अपर्याप्त अवस्था में उनमें भी तेजोलेश्या पाई जाती है । इस अभिप्राय को लेकर कहा है- पृथ्वीकायिकों के समान अकायिकों एवं वनस्पति कायिकों का भी कथन समझना चाहिए ।
-
तेजस्कायिक और वायुकाधिक की वक्तव्यता भी इसी प्रकार है किन्तु विशेषता यह है कि तेजस्कायिकों और वायुकायिकों में तेजोलेश्या नहीं होती, क्योंकि उसका होना संभव नहीं है । द्वीन्द्रिय, त्रीन्द्रिय और चतुरिन्द्रिय जीवों का कथन भी इसी तरह समझना चाहिए और कृष्ण, नील तथा कापोतले - થઈને પૃથ્વીકાયિક ઉત્પન્ન થાય છે, પણ તેોલેશ્યાથી યુક્ત થઈને ઉર્દૂન નથી કરતા,
-
જે પ્રકારે પૃથ્વીકાયિકાની કૃષ્ણ, નીલ, કાપાત તેમજ તેોલેશ્યા સમ્બન્ધી ચાર વક્તવ્યતાઓ કહી છે, એજ પ્રકાર અષ્ઠાયિક, અને વનસ્પતિકાયિકામાં પણ ચાર વસ્તુવ્યતાએ કડી દેવી જોઇએ. કેમકે અપર્યાપ્ત અવસ્થામાં તેમનામાં પણ તેજલેશ્યા મળી આવે છે, એ અભિપ્રાયને લઇને કહ્યું છે–પૃથ્વીકાયિકાના સમાન અકાયિકા તેમજ વનસ્પતિકાથિંકાનુ પણ કથન સમજવું' જોઈએ.
તેજસ્કાચિક અને વાયુકાયિકની વક્તવ્યતા પણુ એજ પ્રકારે છે. પણ વિશેષતા એ છે કે, તેજસ્કાયિકા અને વાયુકાયિકામાં તેોલેશ્યા નથી હતી, કેમકે તેમનુ હોવુ અસંભવિત છે. દ્વીન્દ્રિય ત્રીન્દ્રિય અને ચતુરિન્દ્રિય જીવાનુ` કથન પણ એજ રીતે સમજવુ જોઇએ. અને કૃષ્ણ, નીલ તથા કાપાતવૈશ્યાએમાં જાણવું જોઇએ, પ’ચેન્દ્રિય
श्री प्रज्ञापना सूत्र : ४
