Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 04 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद १८ ० ६ कषायद्वार निरूपणम्
४०५
एतावन्तं कालं संसारे परिभ्रमति तस्मात् सादिसपर्यवसितस्य सकषायिणो जघन्येन कालमानमन्तर्मुहूर्ते भवति, उत्कृष्टेन तु देशोनोऽपार्द्धपुलपरावर्तः कालमानमवसेयं प्रागुक्कसवेदकत्वयुक्तेस्तुल्यत्वात्, गौतमः पृच्छति 'कोहकसाईणं भंते ! पुच्छा' भदन्त ! क्रोधकपायी खलु क्रोधकषायित्त्रपर्यायविशिष्टः सन् कालापेक्षया कियत्कालपर्यन्तमव्यवच्छेदेन अवतिष्ठते ? इति पृच्छा, भगवानाह - 'गोयमा !' हे गौतम! 'जहणेणं उक्कोसेणं अंतोमुहुतं' जवन्येन उत्कृष्टेन च क्रोधकषायी क्रोधकषायित्वपर्यार्थविशिष्टतया निरन्तरम् अन्तर्मुहूर्त यावद् अवतिष्ठते क्रोधकषायोपयोगस्य जघन्येन उत्कृष्टेन वा अन्तर्मुहूर्तप्रमाणत्वात् तथाविधtataaratara, raमग्रेऽपि मानमायालोभकषायेष्वपि विशिष्टोपयोगापेक्षयैव प्ररूपणमव सेयमित्यभिप्रायेणाह - ' एवं जाव माणमायकसाई' एवम् - क्रोधकषायिरीत्या यावत्-मानवर्त्तन तक । क्यों कि उपशमश्रेणी से गिरा हुआ जीव इतने काल तक संसार में परिभ्रमण करता है। इस कारण सादि सान्त सकषाय जीव का जघन्य कालमान अन्तर्मुहूर्त्त का है और उत्कृष्ट कुछ कम अपार्ध पुद्गल परावर्त्त का है । पहले सवेदी के विषय में जो युक्ति कही है, वही यहां भी समान है ।
गौतमस्वामी - हे भगवन् क्रोध कषायी जीव लगातार कितने काल तक क्रोधकषायी बना रहता है ?
भगवान् हे गौतम! जघन्य और उत्कृष्ट रूप से क्रोधकषायी जीव निरन्तर क्रोधकषायी के रूप में अन्तर्मुहूर्त्त तक ही रहता है, क्योंकि क्रोध कषाय का उपयोग कम से कम और अधिक से अधिक भी अन्तर्मुहूर्त्त तक ही रह सकता है इसी प्रकार मान माया और लोभ कषायों में भी विशिष्ट उपयोग की अपेक्षा से ही प्ररूपणा की गई है, इसी अभिनाय से सूत्रकार कहते हैं - क्रोध कषाय की तरह मानकपायी जीव मानकषाय से और मायाकषायी माया
જીવ એટલા કાળ સુધી સસારમાં પરિભ્રમણ કરે છે. એ કારણે સાહિસાન્ત કષાય જીવનું જધન્ય કાળમાન અન્તમુહૂર્તનું છે અને ઉત્કૃષ્ટ કાંઇ એછા અપા પુગલ પરાવર્તનનુ છે. પહેલા સવેદીના સમ્બન્ધમાં જે યુક્તિ કહી છે, તેજ અહી પણ સરખી છે,
શ્રી ગૌતમસ્વામો—હે ભગવન્ ! ક્રોધ કષાયી છત્ર નિરન્તર કેટલા કાળ સુધી ક્રોધ કષાયી બની રહે ?
શ્રી ભગવાન્ હૈ ગૌતમ ! જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ રૂપણી ક્રેધ કષાયી જીવ નિરન્તર ક્રોધ કષાયીના રૂપમાં અન્તર્મુહૂત સુધી જ રહે છે, કેમકે ક્રોધ કષાયના ઉપયેગ ઓછામાં ઓછે અને અધિકથી અધિક પણ અન્તર્મુહૂત સુધી જ રહી શકે છે.
એજ પ્રકારે માન, માયા, અને લેભકષાયામાં પણ વિશિષ્ટ ઉપયેગની અપેક્ષાર્થી જ પ્રરૂપણા કરાઇ છે, એજ અભિપ્રાયથી સૂત્રકાર કહે છે
કષાયની જેમ માનકષાયી જીવ માનકષાયી અને માયાકષાય માયાકષાયથી
श्री प्रज्ञापना सूत्र : ४
