Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 04 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयषोधिनी टीका पद १८ सू० १४ भाषाद्वारनिरूपणम् जघन्येन अन्तर्मुहूर्तम्, उत्कृष्टेन असंख्येयकालः पृथिवीकालः अवसेयः, तथा च कायपरीतो जघन्येन अन्तर्मुहूर्त यथा कश्चिद निगोदादुधृत्य यदा प्रत्येकशरीरिषु उत्पद्य तत्र चान्तर्मुहर्तमवस्थाय पुनरपि निगोदेवृत्पद्यते तदाऽवसेयः, उत्कृष्टेन तु कायपरीतोऽसंख्येयं कालं यावत स्वपर्यायविशिष्टो निरन्तरमवतिष्ठते, असंख्येयकालस्तु पृथिवी कालरूपो बोध्यः, यावान् प्रथिवीकायिककायस्थिति काल स्तावानित्यर्थः, तमेवासंख्येयकालात्मकप्रथिवीकालं निर्वक्ति-'असंखेजाओ उस्सप्पिणीओसप्पिणीयो' असंख्ये या उत्सपिण्यवसर्पिण्योऽवसे या प्रथिवीकालरूपा इत्यर्थः, गौतमः पृच्छति-'संसारपरित्तेणं पुच्छा' हे भदन्त ! संसारपरीत:सम्यक्त्वादिना कृतपरिमितसंसारपरीतत्वपर्यायविशिष्टः सन् कालापेक्षया कियत्कालपर्यन्तं निरन्तरमवतिष्ठते ? इति पृच्छा भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतप ! 'जहण्णेणं अंतोमहत्तं, उकोसेणं अर्णतं कालं जाव अवा, पोग्गल परियडूं देसूणं' जघन्येन अन्तर्मुहूर्तम्, उत्कृष्टेन काल तक कायपरीत पर्याय वाला बना रहता है ?
भगवान्-हे गौतम! जघन्य अन्तर्मुहूर्त तक और उत्कृष्ट असंख्यात काल पृथ्वी काल समझना चाहिए। कोई जीव निगोद से निकल कर प्रत्येक शरीर रूप में उत्पन्न होता है और वहां अन्तर्मुहतं तक जीवित रहकर फिर निगोद में उत्पन्न हो जाता है, उस समय वह अन्तर्मुहूर्त तक ही कायपरीत रहता है ! अतएव यहाँ कायपरीत पर्याय का जघन्य अबस्थान अन्तर्मुहर्त का कहा है। उत्कृष्ट रूप से कायपरीत असंख्यात काल तक कायपरीत अवस्था में निरन्तर रहता है। यहाँ असंख्यात काल पृथ्वीकाय की कालस्थिति का जितना जानना चाहिए। उस असंख्यात काल का स्पष्टीकरण करते हैं-असंख्यात उत्सर्पिणी अवसर्पिणी जितना पृथ्वी काल यहां असंख्यात काल विवक्षित यावत् असं. ख्यात लोक है। गौतमस्वामी-हे भगवन् ! संसारपरीत जीच निरन्तर कितने काल तक
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન્ ! કાયપરીત અર્થાત્ પ્રત્યેક શરીરી જીવ કેટલા કાળ સુધી કાયપરીત પર્યાયવાળા બની રહે છે?
શ્રી ભગવાન - હે ગૌતમ! જઘન્ય અન્તમુહૂર્ત સુધી અને ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાતકાળપૃથ્વીકાલ સમજ જોઈએ. કેઈ જીવ નિગોદથી નિકળીને પ્રત્યેક શરીર રૂપમાં ઉત્પન્ન થાય છે અને ત્યાં અન્તર્મુહૂર્ત સુધી જીવીત રહીને પછી નિગોદમાં ઉત્પન્ન થઈ જાય છે, તે સમયે અન્તમુહૂર્ત સુધી જ કાયપરીત રહે છે. તેથી જ અહીં કાયપરીત પર્યાયન જઘન્ય અવસ્થાન અન્તર્મુહૂર્તનું કહ્યું છે. ઉત્કૃષ્ટ રૂપથી કાયપરીત અસંખ્યાતકાળ સુધી કાયપરીત અવસ્થામાં નિરન્તર રહે છે. અહીં અસંખ્યાત કાળ પૃથ્વીકાયની કાલ સ્થિતિના કાળ એટલે જાણવો જોઈએ. એ પ્રકારે અસંખ્યાતકાળનું સ્પષ્ટીકરણ કરે છે--અસંખ્યાત ઉત્સર્પિણી અવસર્પિણી જેટલે પૃથ્વીકાળ અહીં અસંખ્યાતકાળ વિવણિત યાવઅસંખ્યાતલેક છે,
३० ५९
श्री. प्रशान। सूत्र:४
