Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 04 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
७८४
प्रज्ञापनास्त्रे भबाहल्लेण' शरीरप्रमाणमात्रा-शरीरप्रमाणमात्रा-इयत्ता यस्याः सा शरीरप्रमाणमात्रा विष्फम्भबाहल्येन-विष्कम्भेण-उदरादि विस्तारेण, वाहल्येन-उरः पृष्ठस्थूलत्वेन चेत्यर्थः द्वीन्द्रियस्य तैजसशरीरावगाहना प्रज्ञप्ता 'आयामेणं जहण्णेणं अंगुलस्स असंखेनइभाग, उक्कोसेणं तिरियलोगामो लोगते' आयामेन-दैर्येण तु जघन्येन अङ्गुलस्यासंख्येयभागप्रमाणा, उत्कृष्टेन पुनस्तिर्यग्लोकात् लोकान्तम्-अधोलोकान्तम् ऊर्ध्वलोकान्तं वा यावत तावत्प्रमाणा द्वीन्द्रियतै नसशरीरावगाहना प्रज्ञप्ता, तथाचायामेन यदा अपर्याप्तो द्वीन्द्रियोऽङ्गुलासंख्येयभागप्रमाणौदारिकशरीरः सन् स्वप्रत्यासन्नदेवे एकेन्द्रियत्वेनोत्पद्यते तदा जघन्येन अगु लासंख्येयभागप्रमाणा बोध्या, उत्कृष्टेन तिर्यग्लोकाद् अधो लोकान्तम्, ऊर्ध्वलोकान्तं वा यावत्तु यदा तिर्यग्लोकस्थितो द्वीन्द्रिय ऊर्ध्वलो गन्ते अधो लोकान्ते वा एकेन्द्रियतयोत्पद्यते तदा मारणान्तिकसमुद्घातेन समवहतस्य तैनसशरीरावगाहना तावत्प्रमाणा अवसेया, तिर्य
भगवान्-हे गौतम ! विष्कंभ अर्थात् उद्र आदि विस्तार एवं बाहल्य अर्थात् वक्षस्थल-पृष्ठ की मोटाई की अपेक्षा से शरीरप्रमाण मात्र अवगाहना होती है। लम्बाई की अपेक्षा से जघन्य अंगुल के असंख्यातवें भाग की और उत्कृष्ट तिर्यक् लोक (मध्यलोक) से अर्ध्व लोकान्त या अधो लोकान्त तक द्वीन्द्रिय के तैजान शरीर की अवगाहना कही गई है। जब कोई अपर्याप्त द्वीन्द्रिय जीव अंगुल के असंख्यातवें भाग की अवगाहना वाला होकर अपने समीपवर्ती प्रदेश में ही एशेन्द्रिय के रूप में उत्पन्न होता है तब जघन्य अवगाहना अंगुल के असंख्यातवें भाग की समझनी चाहिए। उत्कृष्ट तिर्यक लोक से अधो लोकान्त तक अथवा ऊर्ध्व लोकान्त तक। जब तिर्यक लोक में स्थित कोई द्वीन्द्रिय जीव ऊर्ध्व लोकान्त अधया अधो लोकान्त में एकेन्द्रिय के रूप में उत्पन्न होने वाला हो और मारणान्तिक समुद्घात करे, उस समय तैजसशरीर की पूर्वोक्त अव શરીરની અવગાહના કેટલી મહાન હોય છે?
શ્રીભગવાન - ગૌતમ! વિષ્ક જ અર્થાત્ ઉદર આદિ વિસ્તાર તેમજ બાલ્ય અર્થાત વક્ષસ્થલ-પૃષ્ઠની મોટાઈની અપેક્ષાથી શરીર પ્રમાણ માત્ર અવગાહના હોય છે. લંબાઇની અપેક્ષાએ જઘન્ય આંગળના અસંખ્યાતના ભાગની અને ઉત્કૃષ્ટ તિર્યલેક (મધ્યક) થી ઊકલેકાન્ત અગર અધે કાન્ત સુધી દ્વાદ્રિયના તેજસશરીરની અવગાહને કહેલી છે.
જ્યારે કોઈ અપર્યાપ્ત દ્વીદ્રિય જીવ અંગુલના અસંખ્યાતમા ભાગની અવગાહના વાળે થઈને પિતાના સમીપવર્તી પ્રદેશમાં જ એકેન્દ્રિયના રૂપમાં ઉત્પન્ન થાય છે, ત્યારે જઘન્ય અવગાહના અંગુલના અસંખ્યાતમા ભાગની સમજવી.
ઉત્કૃષ્ટ તિર્યલેકથી અલકાન્ત સુધી અથવા ઊકલેકા સુધી. જ્યારે તિર્યલેકમાં સ્થિતિ કેઈ કી દ્રય જીવ ઊર્વકાન્ત અથવા અલેકન્ડમાં એકેન્દ્રિયના રૂપમાં ઉત્પન્ન થનાર હોય અને મારણતિક સમુદુઘાત કરે, તે સમયે તેજસશરીરની પૂર્વોક્ત
श्री प्रापनसूत्र:४
