Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 04 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 820

प्रमेयबोधिनी टीका पद २१ सू० १० पुद्गलचयननिरूपणम्
८०७
for: पश्चिमां दिशमाश्रित्य तिष्ठति तदा तस्य पूर्वदिगधिका सञ्जातेति चतसृभ्यो दिग्भ्यः पुद्गलानां चयनम्, यदातु स एव अधस्तात् द्वितीयादिप्रतरे गतः सन् पश्चिमदिशमाश्रित्य तिष्ठति तदा ऊर्ध्व दिगपि तस्याधिका संजाता केवलं दक्षिणैव दिगलोकेन व्याहता भवतीति तदपेक्षया पञ्चभ्यो दिग्भ्यस्तस्य पुद्गलानां चयनं भवतीतिभावः, गौतमः पृच्छति - 'वेत्रिय सरीरस्स णं भंते ! कइ दिसिं पोग्गला चिज्ञंति ?' हे भदन्त ! वैक्रियशरीरस्य खलु कतिदिग्भ्यः कियतीभ्यो दिग्भ्यः समागत्य पुद्गलाश्रीयन्ते ? सङ्गता भवन्तीति प्रश्नाशयः, भगवानाह - 'गोयमा !" हे गौतम ! 'णियमा छद्दिसिं' नियमात् षड् दिग्भ्यः षड्भ्यो दिग्भ्यो वैक्रियशरीरस्य पुद्गलाश्रीयन्ते, नश्यन्तीत्यर्थः वैक्रियशरीरस्य त्रसनायाः मध्ये एव संभवेन तदन्यत्र तस्यासंभवात् तस्यापि पुद्गलानां चयनं नियमतः षड्भ्यो दिग्भ्यो भवति, 'एवं आहारगसरीरस्स वि' ' एवम् - वैक्रियशरीरस्येव आहारकशरीस्यापि त्रसनाडया मध्ये एव संभवात् तस्यापि पुद्गलानां चयनं नियमात् षड्भ्यो दिग्भ्यो भवतीति भावः, किन्तु - 'तेयाकम्मगाणं जहा ओरालियसरीस्स' तैजसकार्मणयोः शरीरयोः पुद्गलानां चयनं थथौदारिकउसके लिए पूर्व दिशा अधिक हो जाती है, अतः वह चार दिशाओं से पुलों का चयन करता है । जब वह जीव नीचे द्वितीय आदि किसी प्रतर में रहा हुआ हो और पश्चिम दिशो का आश्रय कर रहा हो, तब वह ऊर्ध्व दिशा से पुदगलों का चयन करता है, अतएव वह पांच दिशाओं से चयन करता है। उसके लिए सिर्फ दक्षिण दिशा ही अलोक से व्याप्त रहती है ।
श्री गौतमस्वामी - हे भगवन् ! वैक्रियशरीर के पुद्गलों का चयन कितनी दिशाओं से होता है ?
भगवान् - हे गौतम! वैक्रियशरीर के पुदगल नियम से छहाँ दिशाओं से आकर चय को प्राप्त होते हैं, क्योंकि वैक्रियशरीर सनाड़ी के अन्दर ही हो सकता है, नाडी के बाहर वैक्रियशरीर का संभव नहीं है ।
इसी प्रकार आहारक के विषय में भी समझना चाहिए, अर्थात् आहारकशरीर के पुदगलों का चयन भी छहों दिशाओं से होता है, क्योंकि आहारकદિશાના આશ્રય કરી રહેલે હાય; ત્યારે તે ઊ દિશાએથી પણ પુદ્ગલાનું ચયન કરે છે, તેથી જ તે પાંચ દિશાએથી ચયન કરે છે. તેને માટે ફક્ત દક્ષિણ દિશા જ અલેકથી વ્યાપ્ત રહે છે.
શ્રીગૌતમસ્વામી-હે ભગવન્ ! વૈક્રિયશરીરના પુદ્ગલેનું ચયન કેટલી દિશાએથી થાય છે? શ્રીભગવાન-૪ ગૌતમ ! વૈક્રિયશરીરના પુદ્ગલ નિયમથી છએ દિશાએથી આવીને ચયને પ્રાપ્ત થાય છે, કેમ કે વૈક્રિયશરીર ત્રસનાડીના અંદર જ હોઇ શકે છે, ત્રસનાડીની ખહાર વૈક્રિયશરીરના સભવ નથી.
એજ પ્રકારે આહારકના વિષયમાં સમજવુ' જોઇએ, અર્થાત્ આહારકશરીરના પુગલાનું ચયન પણ છએ દિશાએથી થાય છે, કેમ કે આહારકશરીર પણ ત્રસનાડીમાં જ
श्री प्रज्ञापना सूत्र : ४