Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 04 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयषोधिनी टीका पद १८ सू० १३ आहारद्वारनिरूपणम्
४५१ वा प्रवर्तते तस्मानास्तिमे द्वेविग्रहगती विवक्षिते, नत्रोत्कृष्टेन त्रिसमयिक्यां विनहगतौ आद्यौ द्वौप्तमयौ अनाहारक इत्याहारकत्वप्ररूपणे ताभ्यां किश्चिदूनं क्षुल्लकभवग्रहणमुक्तम्, उत्कृष्टेन असंख्येयं कालं यावत तदनन्तरन्तु नियमेन विग्रहगति भवति विग्रहगतो चानाहारकत्वं भवति, अतएवानन्तं कालं यावदिति नोक्तम्, तमेवासंख्येयकालं कालक्षेत्राभ्यां निर्वक्ति-'असंखेज्जाओ उस्सप्पिणीयो सप्पिणीओ कालो' असंख्येया उत्सपिण्यवसर्पिण्यः कालत: कालापेक्षया अबसेयाः, 'खेत्तओ अंगुलस्स असंखेजइ भाग' क्षेत्रत:-क्षेत्रापेक्षया अगुलस्यासंख्येय. भागं यावत् इत्यवसेयम्, गौतमः पृच्छति-'केवलि आहारए णं भंते ! केवलि आहारएति कालओ केवच्चिरं होइ? हे भदन्त ! केवली आहारकः खलु केवल्याहारक इति-केवल्याहरकत्वपर्यायविशिष्टः सन् कालत:-कालापेक्षया कियच्चिरं-कियत्कालपर्यन्त निरन्तरम् भवतियत से वह दो या तीन समय की ही होती है, चार या पांच समय की नहीं होती। अतः यहां चार और पांच समय की विग्रह गति विवक्षित नहीं है। अतएव जब तीन समय की विग्रहगति होती है तब जीव आदि के दोसमयों तक अनाहारक रहता है, अतएव आहारकत्व की प्ररूपणा में उन दो समयों से न्यून क्षुद्र भवग्रहण का कथन किया गया है । उत्कृष्ट असंख्यात काल तक आहारक रहता है, तत्पश्चात् नियम से विग्रह गति होती हैं और विग्रह गति में अनाहारक पर्याय हो जाती है। इसी कारण यहां अनन्त काल नहीं कहा है। अब उस असंख्यात काल को काल और क्षेत्र की अपेक्षा से स्पष्ट करते हैं-यह असंख्यात काल काल की अपेक्षा से असंख्यात उत्सर्पिणी-अवसर्पिणी रूप जानना चाहिए और क्षेत्र की अपेक्षा अंगुल के असंख्यातवें भाग समझना चाहिए। अंगुल के असंख्यातवें भाग का स्पष्टीकरण पहले किया जा चुका है। ___ गौतमस्वामी-हे भगवन् ! केवली आहारक कितने काल तक निरन्तर केवली તે બે અગર ત્રણ સમયની હોય છે, ચાર અગર પાંચ સમયની નથી હોતી. અહીં ચાર અને પાંચ સમયની વિગ્રહગતિ વિક્ષિત નથી. તેથી જ જ્યારે ત્રણ સમયની વિગ્રહગતિ હોય છે ત્યારે જીવ આદિના બે સમય સુધી અનાહારક રહે છે, તેથી આહારકત્વની પ્રરૂપણામાં એ બને સમયેથી ન્યૂન શુભ ગ્રહણનું કથન કરાયેલું છે. ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાતકાળ સુધી આહારક રહે છે, તત્પશ્ચાત નિયમથી વિગ્રહ ગતિ થાય છે અને વિગ્રહગતિમાં અનાહારક પર્યાય થઈ જાય છે. એ કારણે અહીં અનન્તકાળ કહેલ નથી હવે તે અસંખ્યાતકાળને કાલ અને ક્ષેત્રની અપેક્ષાથી સ્પષ્ટ કરે છે–તે અસંખ્યાતકાળ કાળની અપેક્ષાથી અસંખ્યાત ઉત્સર્પિણી–અવસર્પિણી રૂપ જાણુ જોઈએ અને ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ આગળના અસંખ્યાતમો ભાગ સમજે જેઈ એ. આંગળના અસંખ્યાતમા ભાગનું સ્પષ્ટીકરણ પહેલા કરાયેલું છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન ! કેવલી આહારક કેટલા કાળ સુધી નિરન્તર કેવલી
श्री. प्रशान। सूत्र:४
