Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 04 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रज्ञापनास्त्रे सादीए वा सपज्जवसिए' तद्यथा-सादिको वा अपयरसितः, सादिको वा सपर्यवसितः तथा च साद्यपर्यवसित भेदेन अकषायी द्विप्रकारका प्रतिपादितः, 'तत्थ णं जे से सादीए सपज्जवसिए से जहणेणं एगं समयं उकोसेणं अंतोमुहुत्त' तत्र खलु-साधपर्यवसित सादिसपर्यवसितयोर कपायिणोर्मध्ये यः स सादिसपर्यवसितः अकषायी स जघन्येन एक समयम् उत्कृष्टेन अन्तर्मुहूर्त यावत् कालापेक्षया अषायित्वपर्यायविशिष्टः सन् निरन्तरमवतिष्ठते इति भावः, प्रागुक्तावेदयुक्ते स्तुल्यत्वात् तथाहि-प्रागुक्तद्विविधा कषायिणोर्मध्ये या क्षपकश्रेणि प्रतिपदाकषायी भवति स साद्यपर्यवसितोऽकषायी व्यपदिश्यते क्षपकश्रेणेः परिपातासंभवात्, यस्तावदुपशमश्रेणि प्रतिपद्याकषायी भवति स सादिसपर्यवसितोऽकषायी व्यप दिश्यते, स खलु जघन्येन एकं समयम् अषायित्वपर्यायविशिष्टो भवति यदा एकसमयमकषायी भूत्वा द्वितीयसमये पश्चत्वं प्राप्नोति तदा तस्मिन्नेव पञ्चत्वसमये देवेषूत्पन्नः सकपायोदयेन सकषायी भवति एवं रीत्या जघन्येन एक समयमकषायी भणित, उत्कृष्टेन तु अन्तर्मुहूर्तं यावद् अकषायी भवति ततः परमवश्यमेव उपशमश्रेणीतः परिपाते कषायोदय सद्भावातू 'दारं ७' सप्तमं कषायद्वारं समाप्तम् ॥ मू० ७॥ है, वह जघन्य एक समय तक और उत्कृष्ट अन्तर्मुहर्त तक अकषायी पर्याय से युक्त निरन्तर रहता है । इस विषय में वही युक्ति समझ लेना चाहिए जो वेद के विषय मे कही गई है। अर्थात् पूर्वोक्त दो प्रकार के अकषायी जीवों में से जो क्षपकश्रेणी को प्राप्त करके अकषायो होता है, वह सादि अनन्त अकषारी होता है। क्योंकि क्षपक श्रेणी से फिर प्रतिपात नहीं होता, किन्तु जो जीव उपशमश्रेणी पर आरूढ होकर अकषायी होता है, वह सादि सान्त अकषायो कहलाता है। वह जघन्य एक समय तक अकषाय पर्याप्त पर्याप्त से युक्त रहता है। जब एक समय अकषायी होकर दूसरे समय में मृत्यु को प्राप्त हो जाता है, तब उसी समय में देव लोक में उत्पन्न होकर कषाय के उदय से सकषायी हो जाता है। इस कारण अकषायित्व का जघन्य काल एक समय का कहा गया है। उत्कृष्ट અનન્ત અને સાદિસાન્ત. આ બન્નેમાંથી જે સાક્સિાન્ત અષાય છે તે જઘન્ય એક સમય સુધી અને ઉત્કૃષ્ટ અન્તર્મુહૂત સુધી અકર્ષથી પર્યાયથી યુક્ત નિરન્તર રહે છે. આ વિષયમાં તેજ યુક્તિ સમજી લેવી જોઈએ જે વેદના વિષયમાં કહેલી છે. અર્થાત પૂર્વોક્ત બે પ્રશ્નારના અષાયી જીવોમાંથી જ ક્ષેપક શ્રેણીને પ્રાપ્ત કરીને અકષાયી થાય છે, તે સાદિ અનત અકાષાયી હોય છે, કેમકે ક્ષપક શ્રેણીથી ફરી પ્રતિપાત થતું નથી, કિન્ત જે જીવ ઉપશમ શ્રેણી પર આરૂઢ થઈને અકષાયી થાય છે, તે સાદિસાન્ત અકવાયી કહેવાય છે. તે જઘન્ય એક સમય સુધી અકષાય પર્યાપ્ત પર્યાયથી યુક્ત રહે છે.
જ્યારે એક સમય અકાથી થઈને બીજા સમયમાં મૃત્યુને પ્રાપ્ત થઈ જાય છે, ત્યારે એ સમયમાં દેવલેકમાં ઉત્પન્ન થઈને કષાયના ઉદયથી અકષાયી બની જાય છે. એ કારણથી
श्री प्रशानसूत्र:४
