Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 04 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयबोधिनो टोका पद १८ सू० ९ सम्यक्त्वयता सम्यक्त्वकालनिरूपणम्
४२१
'गोयमा !' हे गौतम ! 'सम्मद्दिट्ठो दुविहे पण्णत्ते' सम्यग्दृष्टि द्विविधः प्रज्ञप्तः, 'तं जहा - सादी वा अवज्जवलिए, सादीए वा सपज्जवसिए' तद्यथा - सादिको वा अपर्यवसितः, सादिको वा पर्यवसितः, तत्र क्षायिके सम्यक्त्वे उत्पादिते सति साधपर्यवसितः सम्यदृष्टिर्व्यपदिश्यते तस्य परिपातासंभवात्, क्षायोपशमिकादि सम्यक्त्वापेक्षया च सादि सपर्यवसितः सम्यग्दृष्टिरिति व्यपदिश्यते, 'तत्थ णं जे से सादीए सपज्जवसिए से जहणेणं अंतोमुहुत्तं उकोसेणं छावहिं सागरोत्रमा साइरेगाई' तत्र तयोः साद्य - पर्यवसितसादिस पर्यवसितयोर्मध्ये खलु योऽसौ सादिसपर्यवसितः सम्यग्दृष्टि र्भवति स जघन्येन अन्तर्मुहूर्तम् ततः परं मिथ्यात्वप्राप्तः, उत्कृष्टेन षट्षष्टिः सागरोपमाणि सातिरेकाणि यावत् सम्यग्दृष्टित्यपर्यायविशिष्टः सन् तिरन्तरमवतिष्ठते, तथाच यदि विजयादिषु 'चतुर्षु वारद्वयमपरिपतित सम्यक्त्व उत्कृष्ट स्थितिको देव उत्पयते वास्त्रयं वा अच्युतदेव बना रहे तो कितने काल तक बना रह सकता है ?
भगवान् उत्तर देते हैं- गौतम ! सम्यग्दृष्टि दो प्रकार के होते हैं - सादि अनन्त सम्यग्दृष्टि और सादि सान्त सम्यग्दृष्टि । जिसे क्षायिक सम्यक्त्व की प्राप्ति होती है वह सादि अनन्त सम्यग्दृष्टि कहलाता है, क्योकि एक वार उत्पन्न होने पर क्षायिक सम्यक्त्व का विनाश नहीं होता । क्षायोपशमिक और औपशमिक सम्यक्त्व की अपेक्षा से सम्यग्दृष्टि सादि सान्त होता है, क्योंकि ये दोनों सम्यक्त्व अनन्त नहीं, सान्त हैं । औपशमिक सम्यक्त्व अन्तर्मुहूर्त तक ही रहता है और क्षायोपशमिक सम्यक्त्व छयासठ सागरोपम तक । इसी अपेक्षा से कहा गया है- सादि अनन्त और सादि सान्त सम्यग्दृष्टियों में जो सादि सान्त सम्यग्दृष्टि है, वह जघन्य अन्तर्मुहूर्त तक सम्यग्दृष्टि पर्याय वाला रहता है, उस के बाद उसे मिथ्यात्व की प्राप्ति हो जाती है । यह कथन औपशमिक सम्यक्त्व की अपेक्षा से है । उत्कृष्ट किंचित् अधिक छयासठ सागरोपम શ્રી ભગવાન્ ઉત્તર આપે છેડે ગૌતમ ! સમ્યગ્દષ્ટિ જીવા એ પ્રકારના હાય છેસાદિ અનન્ત સમ્યગ્દષ્ટિ અને સાદિક્ષાન્ત સમ્યગ્દષ્ટિ, જેનાથી ક્ષાયિક સમ્યકત્વની પ્રાપ્તિ થાય છે. તે સાદિ અનન્ત સમ્યગ્દર્ટિ કહેવાય છે, કેમકે એકવાર ઉત્પન્ન થયા પછી ક્ષાયિક સમ્યકત્વના વિનાશ નથી થતે. લાયે પશમક સમ્યકત્વ અને ઔપશમિક સમ્યકત્વ અપે ક્ષાથી સમ્યગ્દષ્ટિ સાહિંસાન્ત હૈાય છે, કેમકે આ અન્ને સમ્યકત્વ અનન્ત નથી પણુ સાન્ત છે, ઔપમિક સમ્યકત્વ અન્તર્મુહૂત સુધી રહે છે અને ક્ષાયિક સમ્યકત્વ છાસડ સાગરોપમ સુધી રહે છે, એ અપેક્ષાએ કહ્યું છે-સાહિમનન્ત અતે સાહિસાન્ત સમ્યગ્દષ્ટિ એમાં જે સાદિ સાન્ત સમ્યગ્દષ્ટિ છે, તે જધન્ય અન્તમુહૂત સુધી સમ્યગ્દષ્ટિ પર્યાયવાળા રહે છે, તેના પછી તેને મિથ્યાત્વની પ્રાપ્તિ થઈ જાય છે. આ કથન ઔપમિક સમ્યકત્વની અપેક્ષાથી છે. ઉત્કૃષ્ટ ક્રિચિત્ત અધિક છાસઠ સાગરોપમ સુધી સમ્યગ્દષ્ટિ બની રહે છે. આ કથન
श्री प्रज्ञापना सूत्र : ४
