Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 04 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद १८ सू० ६ लेश्यावतां लेश्याकालनिरूपणम
४१३ कालापेक्षया निरन्तरमवतिष्ठते, तथा चात्र तिर्यग्योनिकानां मनुष्यागाश्च लेश्याद्रव्याणि अन्तर्मुहर्तकाणि भवन्ति ततः परमवश्यमेव लेश्यान्तरपरिणाम प्राप्नुवन्ति देवनैरयिकाणान्तु पूर्वभव चरमान्तर्मुहूर्तादारभ्य परभवाघन्तर्मुहूर्त यावत् लेश्याद्रव्याणि अवस्थितानि भवन्ति, ततः सर्वत्र जघन्येनान्तर्मुहूर्तम् तिर्यग्योनिकमनुष्यापेक्षयाऽवगन्तव्यम् उत्कृष्टेन तु देवनैरयिकापेक्षयाऽबसेयम्, तच्च विचित्रमिति विभाव्यते, तत्र त्रयस्त्रिंशत्सागरोपमाणि अन्तमुहूर्ताऽभ्यधिकानि इत्येतत्कथनं सप्तमनरक पृथिव्यपेक्षयाऽवसेयम्, सप्तमनरकपृथिवीस्थ नैरयिकाणां कृष्णले श्याकखात् तेषाश्च स्थितिरुत्कृष्टेन त्रयस्त्रिंशत्सागरोपमाणि, यत्तु पूर्वोत्तरभवगते यथाक्रपं चरमाो अन्तर्मुहर्ते ते द्वे अप्येकम् अन्तर्मुहूर्तम्, अन्तमुहूर्तस्य असंख्यात. भेदभिन्नत्वादिति भावः, गौतमः पृच्छति-'नीललेस्से णं भंते ! नीलले सेत्ति पुच्छा' तिर्यचों और मनुष्यों के लेश्या द्रव्य अन्तर्मुहूर्त तक रहते हैं, उसके बाद अवश्य ही बदल जाते हैं, किन्तु देवों और नारकों के लेश्या द्रव्य पूर्व भव संबंधी अन्तिम अन्तर्मुहर्त से आरंभ होकर परभव के प्रथम अन्तर्मुहर्त तक कायम रहते हैं । जघन्य काल अन्तर्मुहूर्त सर्वत्र मनुष्यों और तियचों की अपेक्षा से जानना चाहिए और उत्कृष्ट काल देवों एवं नारकों की अपेक्षा से। यह उत्कृष्ट काल अलग अलग प्रकार का है, अतएव इस पर विचार करते हैं
कृष्णलेश्या का उत्कृष्ट काल अन्तर्मुहूर्त्त अधिक तेतीस सागरोपम का कहा गया है सो सात वीं नारक भूमिकी अपेक्षा से जानना चाहिए, क्योंकि सात वों नारक भूमि के नारक कृष्णलेश्या वाले होते हैं और उनकी स्थिति उस्कृष्ट तेतीस सागरोपम की होती है। और पूर्वभव एवं उत्तरभव संबंधी दो अन्त. मुहर्त हैं, वे दोनों मिलकर भी अन्तर्मुहूर्त ही होते हैं, क्योंकि अन्तर्मुहूर्त के असंख्यात भेद होते हैं। ___ गौतमस्वामी-हे भगवन् ! नीललेश्या वाला जीव निरन्तर कितने काल तक મનુષ્યના લેશ્યા દ્રવ્ય અમુહૂર્ત સુધી રહે છે. ત્યાર પછી અવશ્ય બદલાઈ જાય છે, કિન્તુ દેવ અને નારકેનાં લેશ્યા દ્રવ્ય પૂર્વ ભવ સમ્બન્ધી અન્તિમ અખ્તમુહૂર્તથી આરંભીને પર ભવના પ્રથમ અન્તમુહૂર્ત સુધી કાયમ રહે છે. જઘન્યકાળ અન્તર્મુહૂર્ત સર્વત્ર મનુષ્ય અને તિયની અપેક્ષાથી જાણું જોઈએ અને ઉત્કૃષ્ટ કાળ દેવ તેમજ નારક ની અપેક્ષા થી. આ ઉત્કૃષ્ટ કાળ અલગ અલગ પ્રકાર છે, તેથી જ તેના પર વિચાર કરે છે.
કૃષ્ણલેશ્યાને ઉત્કૃષ્ટ કાળ અન્નમુહૂત અધિક તેત્રીસ સાગરોપમને કહે છે, તે સાતમી ભૂમિની અપેક્ષાએ જાણુ જોઈએ, કેમકે સાતમી નરક ભૂમિના નારક કૃષ્ણ લેશ્યાવાળા હોય છે, અને તેની સ્થિતિ ઉત્કૃષ્ટ તેત્રીસ સાગરોપમની હોય છે અને પૂર્વ ભવ તેમજ ઉત્તર ભવ સંબંધી જે બે અન્તર્મુહૂર્ત છે, તે બને મળીને પણ અન્તર્મુહૂર્ત જણાય છે, કેમકે અન્તમુહૂર્તના અસંખ્યાત ભેદ હોય છે.
श्री प्रशाना सूत्र:४
