Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 04 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयबोधिनो टीका पद १८ सू० २ जीवानां सेन्द्रियत्वनिरूपणम्
३५१ निक पञ्चेन्द्रिय मनुष्य देवग ते चतुष्टयभ्रमणेन अवसे यम् ततोऽधिकंतु न संभवति एतावत एव कालस्य केवलवेदसोपलभ्यमानत्वात्, गौतमः पृच्छति- 'अणिदिएणं पुच्छ।' अनिन्द्रियःसिद्धः खलु अनिन्द्रियत्वपर्यायेण कालापेक्षया कियत्कालपर्यन्तं सिद्धस्वेन अवतिष्ठते ? इति पूच्छा, भगवानाह-'गोयमा! हे गौतम ! 'साइए अपवरि ए' स दिकोऽपर्यवसितः सिद्धः अनिन्द्रियत्वेन अवतिष्ठते, अनिन्द्रिय रतावत द्रव्यभावेन्द्रिय विकलो भवति, सच द्रव्यभावेन्द्रियविकलः सिद्ध एवेति सिद्धश्च साद्यपर्यवसितो भवति, गौतमः पृच्छति-'सई दियपज्जत्तएणं भने ! सइंदियपज्जत्तएति कालओ केवरिचरं होइ ?' हे भदन्त ! सेन्द्रिय पर्याप्तकः खलु जीवः ‘सेन्द्रिय पर्याप्तक' इति-सेन्द्रिय पर्याप्तकत्व पर्याय विशिष्टतया कालत:कालापेक्षया कियच्चिरम् -कियत्कालपर्यन्तं भवति-सेन्द्रियपर्याप्तकत्वेन अवतिष्टते ? भग वानाह-'गोयमा ! हे गौतम ! 'जहणणेणं अंतोमुहुत्तं उक्कोसेणं सागरोवमसयमहत्तं सातिरेगे' अधिक हजार सागरोपम कहा है सो नैरयिक तिर्यग्योनिक मनुष्य तथा देवगति, इन चारों में भ्रमण करने से जानना चाहिए। इससे अधिक काल नहीं हो सकता, क्योंकि केवलज्ञान के द्वारा पंचेन्द्रिय का काल इतना ही जाना गया है।
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! अनिन्द्रिय अर्थात इन्द्रियों से रहित (सिद्ध) जीव कितने काल तक अनिन्द्रिय बना रहता है ? __ भगवान्-हे गौतम । अनिन्द्रिय जीव अनिन्द्रिय के रूप में सादि अनन्त काल तक रहता है। जो द्रव्येन्द्रियों और भावेन्द्रियों से रहित हो, वह अनिन्द्रिय कह लाता है। ऐसा जीव सिद्ध ही होता है और सिद्ध की स्थिति सादि अनन्त काल की है।
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! स-इन्द्रिय पर्याप्त जीव स-इन्द्रिय पर्याप्त के रूप में कितने काल तक रहता है। __ भगवान्-हे गौतम ! जघन्य अन्तर्मुहर्त तक और उत्कृष्ट पृथक्त्व शत અધિક હજાર સાગરોપમ કહ્યું છે તે નૈવિક, તિર્થનિક મનુષ્ય તથા દેવગતિ, આ ચારમાં ભ્રમણ કરવાથી જાણવું જોઈએ. એનાથી અધિકકાળ નથી થઈ શકો, કેમકે કેવળજ્ઞાનના દ્વારા પંચેન્દ્રિયને કાલ આટલે જાણવામાં આવ્યો છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી-હે ભગવન્! અનિન્દ્રિય અર્થાત્ ઈન્દ્રિયેથી રહિત (સિદ્ધ) જીવ કેટલા સમય સુધી અનિષ્ક્રિય બની રહે છે?
શ્રી ભગવાન હે ગૌતમ! અનિન્દ્રિય જીવ અનિદ્રિયના રૂપમાં સાદિ અનન્તકાળ સુધી રહે છે. જે દ્રવ્યેક્ટ્રિ અને ભાવેન્દ્રિથી રહિત હોય, તે અનિન્દ્રિય કહેવાય છે. એ જીવ સિદ્ધ જ હોય છે અને સિદ્ધની સ્થિતિ સાદિ અનન્તકાળની હોય છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન સ ઈન્દ્રિય પર્યાપ્ત જીવ સ-ઇન્દ્રિય પર્યાપ્તના રૂપમાં કેટલા કાળ સુધી રહે છે?
શ્રી ભગવાન છે ગૌતમ! જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત સુધી અને ઉત્કૃષ્ટ પૃથકત્વ શતસાગરે
श्री. प्रशान। सूत्र:४
