Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 04 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रज्ञापनासत्र जघन्येन अन्तर्मुहूर्तम् उत्कृष्टेन सागरोपमशत पृथक्त्वं सातिरेकं यावत् सेन्द्रियपर्याप्तकः सेन्द्रियपर्याप्तकत्वेन अवतिष्ठते, पर्याप्तकश्चात्र लब्ध्यपेक्षया अब सेयः, स च विग्रहगतावपि करणेरपर्याप्तस्यापि च संभवति तस्मात् उत्कृष्टेन सातिरेकं सागरोपमशतपृथक्त्वमुपपद्यते अन्यथा-करणपर्याप्तत्वस्योत्कृष्टेनापि अन्तर्मुहूत्तौन त्रयस्त्रिंशत् सागरोपमप्रमाणतयोपलभ्यमानत्वात् सातिरेकसागरोपमशतपृथक्त्वं नोपपद्यते; एवमग्रेऽपि पर्याप्तत्वं लब्ध्य पेक्षयैवाबसेयम् । गौतमः पृच्छति-'एगिदिय पज्जत्तएणं भंते ! पुच्छा' हे भदन्त ! एकेन्द्रिय पर्याप्तकः खलु एकेन्द्रियपर्याप्तत्वपर्यायेण कियत्कालपर्यन्तं कालापेक्षया अवतिष्ठते ? इति पृच्छा-प्रश्नः, भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'जहष्णेणं अंतोमुहुत्तं उक्कोसेणं संखेज्जाई याससहस्साई जघन्येन अन्तर्मुहर्तम, उत्कृष्टेन संख्येयानि वर्षसहस्राणि यावत् एकेन्द्रियसागरोपम से भी कुछ अधिक काल तक स-इन्द्रिय जीव स-इन्द्रिय पर्यास बना रहता हैं। यहां पर्याप्तक लब्धि की अपेक्षा से समझना चाहिए । लब्धि की अपेक्षा से विग्रहगति में भी जीव पर्याप्त होता है, भले ही वह करण से अपर्याप्त हो अत एव उत्कृष्ट दो सौ सागरोपम से नौ सौ सागरोपम से कुछ अधिक काल सिद्ध हो जाता है। करणपर्याप्त पर्याय का काल तो अधिक से अधिक अन्तर्मुहर्त कम तेतीस सागरोपम तक का ही होता है, अतएव वह पृथक्त्व सौ सागरोपम हो नहीं सकता। आगे भी लब्धि की अपेक्षा से ही पर्याप्तत्व समझना चाहिए। ___ गौतमस्वामी-हे भागवन् ! एकन्द्रिय पर्याप्त जीव कितने काल तक एके न्द्रिय पर्याप्त बना रहता है ?
भगवान्-हे गौतम ! जघन्य अन्तर्मुहर्त तक, उत्कृष्ट संख्यात हजार वर्ष तक एकेन्द्रिय पर्याप्त जीव एकेन्द्रिय पर्याप्त रूपसे बना रहता है। पृथिवीकायिक પમથી પણ કાંઈક અધિકાળ સુધી ઈન્દ્રિય જીવ સ-ઈન્દ્રિય પર્યાપ્ત બની રહે છે. અહીં પર્યાપ્તક લબ્ધિની અપેક્ષાથી સમજવું જોઈએ. લબ્ધિની અપેક્ષાથી વિગ્રહગતિમાં પણ જીવ પર્યાપ્ત થાય છે, ભલે પછી તે કરણથી અપર્યાપ્ત હોય, તેથી જ ઉત્કૃષ્ટ બસે સાગરોપમથી નસે સાગરોપમથી કાંઈક અધિકકાલે સિદ્ધ થઈ જાય છે. કરણ પર્યાપ્તપર્યાયને કાળ તે અધિકથી અધિક અન્તમુહૂર્ત એછા તેત્રીસ સાગરોપમ સુધીને જ હોય છે, તેથી જ તે પૃથકત્વ સો સાગરોપમ થઈ ન શકે. આગળ પણ લબ્ધિની અપેક્ષાએ જ પર્યાપ્તત્વ સમજવું જોઈએ.
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન્! એકેન્દ્રિય પર્યાપ્ત જીવ કેટલા સમય સુધી એકેન્દ્રિય પર્યાપ્ત બની રહે છે?
શ્રી ભગવાન – ગૌતમ ! જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત સુધી, ઉત્કૃષ્ટ સંખ્યાત હજાર વર્ષ સુધી એકેન્દ્રિય પર્યાપ્ત જીવ એકેન્દ્રિય પર્યાપ્તરૂપે બની રહે છે. પૃથ્વીકાયિક એકેન્દ્રિય
श्री प्रशानसूत्र:४
