Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 04 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
३७५
प्रमेयबोधिनी टीका पद १८ सू० ४ सूक्ष्मकायादिनिरूपणम्
समकायादानरूपणम् पेक्षया अवसेयाः, 'खेत्तो असंखे जा लोगा' क्षेत्रत:-क्षेत्रापेक्षया असंख्येया लोका:-असंख्येयेषु लोकाकाशेषु प्रतिसमयम् एकैकपदेशापहारे यावत्यः उत्सर्पिण्यवसर्पिण्यो भवन्ति तायप्रमाणा असंख्येया उत्सर्पिण्यवसर्पिण्य इति भावः, अत्र सूक्ष्मवनस्पतिकायवक्तव्यता प्रागुक्तरीत्या सांव्यवहरिकजीवविषया भव सेया, गौतमः पृच्छति-'सुहुमअपज्जत्तए णं भंते ! सुहुमअपज्जत्तएत्ति पुच्छा ?' हे भदन्त ! सूक्ष्मापर्याप्तकः खलु जीव: सूक्ष्मापर्याप्तक' इति सूक्ष्मा. पर्याप्तकत्वपर्यायविशिष्टः सन् कालापेक्षया अव्यपच्छेदेन कियत्कालपर्यन्तं यावत् अवतिष्ठते ? इति पृच्छा, भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'जहपणेणं उक्कोसेणं अंतोमुहत्तं' जयन्येन उत्कृष्टेन च अन्तर्मुहूर्त यावत् सूक्ष्मा पर्याप्त का सूक्ष्मपर्याप्त मत्वपर्यायेण निरन्तरम् भवतिष्ठते, एवम्-'पुढविकाइय आउकाइय तेउकाइय वाउकाइय वणप्फइकाइयाणय एवं चेव' पृथिवीकायिकाप्कायिकतेजस्कायिकवायुकायिकवनस्पतिकायिकानाञ्च एवञ्चैव- स्वस्वपर्यायेण जघन्येन उत्कृष्टेन अन्तर्मुहुर्तम् यावद् अव्यवच्छेदेन प्रस्थानं बोध्यम् 'पज्जत्तियाण वि एवंचेव जहा ओहियाणं' पर्याप्तकानामपि सूक्ष्मपृथिवीकायिकाकायिकतेजस्कायिकवायुकाअसंख्यात उत्सर्पिणी-अवसरिणी काल और क्षेत्र की अपेक्षा कहा जाय तो असंख्यात लोक । अर्थात् असंख्यात लोकों में जितने प्रदेश होते हैं, उन्हें एकएक समय में एक-एक करके अपहरण करने पर जितनी उत्सर्पिणी-अवसर्पिणी व्यतीत हों, उतना असंख्यात काल यहां समझना चाहिए। यहां भी सूक्ष्म वनस्पति काय की वक्तव्यतापहले की भांति व्यवहारराशि के संबंध में समझनी चाहिए।
गौतमस्वामी-हे भगवन् ! सूक्ष्म अपर्यासक जीव कितले काल तक सूक्ष्म अपर्याप्तक पर्याय वाला रहता है? . भगवानू-हे गौतम ! जघन्य और उत्कृष्ट अन्तर्मुहर्त तक सूक्ष्म अपर्याप्तक जोव सूक्ष्म अपर्याप्तक पर्याय में निरन्तर बना रहता है । पृथ्वीकायिक, अकायिक, तेजस्कायिक, वायुकायिक और वनस्पतिकायिक और निगोद अपर्याप्त भी जघन्य और उत्कृष्ट अन्तर्मुहर्त तक ही अपने-अपने पर्याय में रहते हैं । पर्याप्त सूक्ष्मपृथ्वीकायिक, अप्कायिक, तेजस्कायिक, वायुकायिक ક્ષાએ કહેવાય તે અસંખ્યાતક-અર્થાત્ અસંખ્યાત લોકોમાં જેટલે પ્રદેશ થાય છે, તેમને એક-એક સમયમાં એક-એક કરીને અપહરણ કરવાથી જેટલી ઉત્સર્પિણી–અવસર્પિણી વ્યતીત થાય, તેટલે અસંખ્યાતકાળ અહીં સમજવું જોઈએ. અહીં પણ સૂક્ષ્મ વનસ્પતિકાયની વક્તવ્યતા પહેલાની જેમ વ્યવહાર રાશિના સમ્બન્ધમાં સમજવી જોઈએ.
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન ! અપર્યાપ્તક જીવ કેટલા કાળ સુધી સૂમ અપર્યાપ્તક પર્યાયવાળો રહે છે ?
શ્રી ભગવાન હે ગૌતમ ! જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ અન્તમુહૂર્ત સૂમ અપર્યાપ્તક જીવ સૂમ અપર્યાપ્તક પર્યાયમાં નિરન્તર બની રહે છે. પૃથ્વીકાયિક, અપૂકાયિક, તેજસ્કાયિક વાયુકાયિક અને વનસ્પતિકાયિક અને નિગદ અપર્યાપ્ત પણ જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ અન્તર્મુહૂર્ત સુધી
श्री. प्रशान। सूत्र:४
