Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 04 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद १८ सू० ४ सूक्ष्मकायादिनिरूपणम्
| ৪৩২ टीका-कायद्वारप्रस्तावात सूक्ष्मकायिकादीनामपि तदन्तर्गतत्वात्प्ररूपणमाह-'मुहुमे णं भंते ! गुहुपेत्ति कालो केयच्चिरं होइ ?' हे भदन्त ! सूक्ष्मः खलु सूक्ष्मकायिकः जीवः, 'सूक्ष्मः' इति-सूक्ष्मत्वपर्यायविशिष्टतया कालत:-कालापेक्षया निरन्तरेण कियच्चिरंकियकालपर्यन्तं भवति-अवतिष्ठते ? भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'जहण्णेणं अंतोमुहुत्त उक्कोसेणं असंखेज कालं' जघन्येन अन्तर्मुहूर्तम्, उत्कृष्टेन असंख्येयं कालं यावत् सूक्ष्मकायिकः सूक्षनत्वपर्यायविशिष्टः सन् अव्यवच्छेदेन अवतिष्ठते, असंख्येयकाला. नाह-'असंखेज्जाओ उस्सपिणिओ सप्पिणीयो कालो' असंख्येया उत्सर्पिण्यवसपिण्यः कालत:-कालापेक्षया बोध्याः, 'खेत्तो असंखेज्जालोगा' क्षेत्रत:-क्षेत्रापेक्षया असंख्येया लोकाः, अवसे या:. असंख्येयेषु लोकाकाशेषु प्रतिसमयम् एकैकप्रदेशापहारे यावत्यः उत्सत्रस कायिक पर्याप्त रहता है ?(गोथमा ! जहण्णेणं अंतोमुहत्त, उक्कोसेणं सागरो वमसतपुहुत्तं साइरेग) हे गौतम ! जघन्य अन्तर्मुहूर्त, उत्कृष्ट कुछ अधिक सौ सागरोपम पृथक्त्व (द्वार ४)
टीकार्थ-कायद्वार का प्रकरण होने से, सूक्ष्मकायिक आदि भी उसी के अन्तगत होने के कारण, उनकी कायस्थिति की प्ररूपणा की जाती है
गौतमस्वामी प्रश्न करते हैं-भगवन् ! सूक्ष्म जीव कितने काल तक लगा तार सूक्ष्म पर्याय वाला बना रहता है ? अर्थात् सूक्ष्म जीव की कायस्थिति कितनी है ?
भगवान् हे गौतम ! जघन्य अन्तर्मुहर्त तक, उत्कृष्ट असंख्यात काल तक सूक्ष्म जीव मूक्ष्म पर्याय से युक्त निरन्तर बना रहता है ! अब असंख्यात काल का स्पष्टीकरण करते हैं-काल से असंख्यात उत्सर्पिणी और अवसर्पिणी काल जानना चाहिए, क्षेत्र से असंख्यात लोक समझने चाहिए। अभिप्राय यह है २९ छ ? (गोयमा ! जहणेणं अंतोमुहुत्तं, उक्कोसेणं सागरोवमसत पुहुत्तं साइरेग) : गौतम ! જઘન્ય અતિમુહૂર્ત ઉત્કૃષ્ટ કાંઈક અધિક સે સાગરેપમ પૃથકૃત્વા (દ્વાર ૪)
ટીકાર્ય-કાયદ્વારનું પ્રકરણ હોવાથી, સૂમકાયિક આદિ પણ તેમના અન્તર્ગત હોવાથી, તેમની કાયસ્થિતિની પ્રરૂપણ કરાય છે—
શ્રી ગૌતમસ્વામી પ્રસન્ન કરે છે--હે ભગવન્ ! સૂક્રમજીવ કેટલા કાળ સુધી નિરન્તર સૂમ પર્યાયવાળા બની રહે છે, અર્થાત્ સૂમજીવની કાયસ્થિતિ કેટલી છે?
શ્રી ભગવાન – ગૌતમ! જઘન્ય અન્તર્મુહૂર્ત સુધી, ઉત્કૃષ્ટ અસંખ્યાતકાળ સુધી સૂક્ષમ જીવ સૂમ પર્યાવથી યુક્ત નિરન્તર બની રહે છે. હવે અસંખ્યાતકાળનું સ્પષ્ટીકરણ કરે છેકાળથી અસંખ્યાત ઉત્સર્પિણી અને અવસર્પિણી કાળ જાણે જોઈએ, ક્ષેત્રથી અસંખ્યાતલેક સમજ જોઈએ. અભિપ્રાય એ છે કે એક કાકાશના અસંખ્યપ્રદેશ હોય છે. એવા
श्री. प्रापन। सूत्र:४
