Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 04 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
४००
प्रज्ञापनासूत्रे समयं उक्कोसेणं वणस्सइकालो' जघन्येन एक समयम् उत्कृष्टेन वनस्पतिकाल:-अनन्तकाल: वनस्पतीनामनन्तत्वात्, नपुंसकवेदको नपुंसकवेदकत्वपर्यायविशिष्टः सत् निरन्तरमवतिष्ठते, गौतमः पृच्छति-'अवेदएणं भंते ! अवेद एत्ति पुच्छा' हे भदन्त ! अवेदकः खलु 'अवेदक' इति-अवेदकत्वपर्यायविशिष्टः सन् कालापेक्षया कियत्कालपर्यन्नं निरन्तर मवतिष्ठते ? इति पृच्छा, भगवानाह-'गोयमा !' हे गौतम ! 'अवेदे दुविहे पण्णत्ते' अवेदो द्विविधः प्रज्ञप्तः, 'तं जहा-सादीए वा अपज्जवसिए साइए वा सपज्जवसिए' तद्यथा-सादिको वा अपर्यवसितः, सादिको या सपर्यवसितः, तत्र यः क्षपकश्रेणी प्रतिपद्य वेदको भवति स साद्यपर्यवसितो व्यपदिश्यते, क्षपकश्रेणेः परिपातासद्भावात्, यस्तावद् उपशमश्रेणिं प्रतिपद्यावेदको जायते स सादिसपर्यवसितो व्यपदिश्यते, 'तत्थ णं जे ते साइए सपज्जवसिए से जहणणेणं एगं समयं उक्कोसेणं अंतोमुहुत्तं तत्र खलु-साद्यपर्यवसितसादिसपर्यवसितयोमध्ये यः स सादि सपर्यवसितः स जघन्येन एक समयम्, उत्कृष्टेन अन्तर्मुहूत यावद् निरन्तरमवतिष्ठसे तथा अर्थातू अनन्त काल तक। वनस्पति के जीव नपुंसक वेदी होते हैं और उनका काल अनन्त है, अतएव नपुंसक वेद का काल भी अनन्त ही कहा गया है ।
गौतमस्वामी-हे भगवान् ! अवेदक जीव कितने काल तक अवेदक रहता है ?
भगवान्-हे गौतम ! अवेदक जीय दो प्रकार के कहे गए हैं, वे इस प्रकार हैं-सादि अपर्यवसित और सादि सपर्यवसित । जो जीव क्षपक श्रेणी को प्राप्त करके अवेदी हो जाता है, वह सादि अपर्यवसित कहलाता है, क्योंकि ऐसे जीव का फिर पतन नहीं हो सकता। जो जीव उपशमश्रेणी को प्राप्त करके अवेदक होता है, वह सादि संपर्यवसित कहलाता है, क्योंकि उसकी अवेद अवस्था की आदि भी है और गिर जाने पर अन्त भी हो जाता है। इनमें से जो सादि सपर्यवसित है, यह जघन्य एक समय तक और उत्कृष्ट अन्तर्मुहर्त तक निरन्तर अवेदक रहता है। क्यों कि जो जीव एक समय तक अवेदक रह અર્થાત્ અનન્ત કાળ સુધી વનસ્પતિના જીવ નપુંસકવેદી હોય છે અને તેમને કાળ અનન્ત છે, તેથી જ નપુંસક વેદને કાળ અનન્ત જ કહેલ છે
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન્! અવેદક જીવ કેટલા સમય સુધી અવેદક રહે છે?
શ્રી ભગવાન–હે ગૌતમ ! અદક જીવ બે પ્રકારના કહેલા છે, તે આ પ્રકારે–સાદિ અપર્યવસિત અને સાદિ સપર્યાવસિત, જે જીવ ક્ષેપક શ્રેણીને પ્રાપ્ત કરીને અવેદી થઈ જાય છે, તે સાદિ અપર્યાવસિત કહેવાય છે, કેમકે એવા જીવન પાછું પતન નથી થઈ શકતું. જે જીવ ઉપશન શ્રેણીને પ્રાપ્ત કરીને અઢક થાય છે, તે સાદિ સપર્યવસિત કહેવાય છે કેમકે તેવી અવેઢ અવસ્થાને આદિ પણ છે અને પતન પામતા અન્ત પણ થઈ જાય છે. તેમાંથી જે સાદિ સપર્યવસિત છે, તે જઘન્ય એક સમય સુધી અને ઉત્કૃષ્ટ અન્તર્મુહૂર્ત સુધી નિરતર વેદક રહે છે, કેમકે જે જીવ એક સમય સુધી
श्री. प्रशान। सूत्र:४
