Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 04 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
३९४
प्रज्ञापनासूत्रे मुहूर्तम्, उत्कृष्टेन अनन्तं कालं यावत् सवेदकत्वपर्यायविशिष्टतया निरन्तरमवतिष्ठते, तमेवानन्तकालं प्रतिपादयति-'अणंतामो उस्तप्पिणिओ सप्पिणी मो कालओ' अनन्ता उत्सपिण्यवसर्पिण्यः कालत:-कालापेक्षया बोध्या:, 'खेतमो अबई पोग्गलपरि९ देसूर्ण क्षेत्रत:क्षेत्रापेक्षया अपार्द्धः पुद्गलपरावों देशोन:-अपगतमद्ध यस्य सोऽपार्द्धः, देशोन:-किश्चिदन इत्यर्थः, तथाचात्र यदा कश्चिद् उपशमश्रेणिमुपपद्य त्रिविधमपि वेदमुपशमय्यावेदको भूखा भूयोऽपि उपशमश्रेणीतः परिपतन् सवेदकत्वं प्राप्य झटित्यैव उपशमश्रेणि कार्मग्रन्थिकाभिप्रायेण क्षपश्रेणि वा प्रतिपद्यते प्रतिपद्य च वेदत्रयमन्तमुहूर्तेनैव उपशमयति क्षपयति वा तदा जघन्येनान्तर्मुहूर्त यावत् सवेदको भवति, उत्कृष्टेन तु अपार्द्धपुर छपरावर्त देशोनं यावत् प्रतिपतव्यः, उपशमश्रेणितः परिपतितः सन् एतावन्तं कालं संसारे पर्यटति तदनन्तरं यथोक्त कालमानमुत्कृष्टेन सादिसपर्यवसितस्य सवेदकस्योपपद्यते, स्त्रीवेदविषये पश्चादेशान् प्ररूपसपर्ययसित है, वह जघन्य अन्तर्मुहर्त तक और उत्कृष्ट अनन्त काल तक सवेदक पर्याय से युक्त निरन्तर बना रहता है । उस अनन्त काल का परिमाण इस प्रकार है-काल की अपेक्षा अनन्त उत्सपिणियां और अनन्त अवसर्पिणियां क्षेत्र की अपेक्षा से देशोन अपार्ध पुद्गलपरावर्त
तात्पर्य यह है कि जब कोई जीव उपशमश्रेणी पर आरूढ होकर, तीनों वेदों का उपशम (क्षय) करके अवेदी बन जाता है, मगर उपशमश्रेणी से गिर कर फिर सवेदक अवस्था प्राप्त करता है किन्तु पुनः झट से उपशमश्रेणी पर अथया कर्मशुक्तिकों के मतानुमार क्षपकश्रेणी को प्राप्त करता है और तीनों घेदों का अन्तमुहूर्त में ही उपशम या क्षय कर देता है, तब यह जीव अन्तर्मुहूर्त तक ही सवेद अवस्था में रहता है। उत्कृष्ट रूप से देशोन अपार्ध पुद्गलपरावर्तन तक जीव सवेद रहता है, क्योंकि उपशमश्रेणी से पतित होकर वह जीव इतने काल तक संसार में परिभ्रमण करता है । तत्पश्चात् यथोक्तउत्कृष्ट कालमान सादि રહે છે. તે અનન્તકાળનું પરિમાણ આ પ્રકારે છે-કાળની અપેક્ષાએ અનન્ત ઉત્ સર્પિણી અને અનન્ત અવસપિણિયે. ક્ષેત્રની અપેક્ષાથી દેશોન અપાધ પગલ૫૨ વર્ત.
તાત્પર્ય એ છે કે જ્યારે કેઈ જીવ ઉપશમશ્રેણી પર આરૂઢ થઈને ત્રણે વેદને ક્ષય કરીને અવેદી બની જાય છે, પણ ઉપશમ શ્રેણીથી પડીને ફરીથી સવેદક અવસ્થા પ્રાપ્ત કરે છે, પરંતુ પુનઃ જદિથી ઉપશમ શ્રેણી પર અથવા કમગ્રંથિના મતાનુસાર ક્ષક શ્રેણીને પ્રાપ્ત કરે છે અને ત્રણે વેદનો અન્તર્મુહૂર્તમાં જ ઉપશમ અગર ક્ષય કરી દે છે, ત્યારે તે જીવ અન્તર્મુહૂર્ત સુધી જ સવેદ અવસ્થામાં રહે છે.
ઉત્કૃષ્ટ રૂપથી દેશને અપરાધ પુદ્ગલ પરાવર્તન સુધી જીવ સદ રહે છે, કેમકે ઉપશમ શ્રેથી પતિત બનીને તે જીવ એટલા કાળ સુધી સંસારમાં પરિભ્રમણ કરે છે. ત્યાર પછી યુક્ત ઉત્કૃષ્ટ કાલમાન સાદિ સપર્યસિત વેદકને સિદ્ધ થાય છે,
श्री. प्रशाना सूत्र:४
