Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 04 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
२३२
प्रज्ञापनासत्रे कान्तत्वात् तस्याः कमनीयत्वात्मक कान्तत्वनिरासार्थमाह-'अकतयरिया चेव' अकान्ततरिका चैव अतिशयेन अकान्ता अकमनीया अकान्ततरा सैव अकान्ततरिका कृष्णलेश्या भवतीति भावः, अथ केषाश्चित् किश्चिद निष्टस्यापि स्वरूपतोऽकान्तस्यापि वस्तुनोऽन्येषां प्रियत्वात् तस्याः सर्वथा प्रियत्वनिरास थैमाह-'अप्पियतरिया चेव' अप्रियतरिका चैवअतिशयेन अप्रिया अप्रियतरा सैव अप्रियतरिका न कस्यापि प्रियतरा कृष्णलेश्या भवतीति भावः, अतएव 'अमणुनतरिया चेव' अमनोज्ञतरिका चैव-अतिशयेन अमनोज्ञा अमनोज्ञतरा सैव अमनोज्ञतरिका कृष्णलेश्या भवति, याथातथ्येन तत्स्वरूपपरिज्ञाने सति किश्चिदपि उपादेयतया तत्र मनसः प्रवृत्यदर्शनात्, अथ किश्चिदमनोज्ञतरस्यापि वस्तुनो मध्यमस्वरूपत्वात् सर्वथा मनोज्ञतरत्वनिरासार्थमाह-'अमणामतरिया वेव वण्णेणं पण्णत्ता' अमनआमतरिका चैव-न मनांसि आप्नोति-आत्माधीनतां नयतीति अमनामा अतिशयेन अमन आमा अमनआमतरा सैव अमनआमतरिका तथाविधा कृष्णलेश्या वर्णेन प्रज्ञप्ता,
अथ नीललेश्यामधिकृत्य गौतमो वर्ण पृच्छति-नीललेस्सा णं भंते ! केरिसिया वनणं वह अकान्ततर अर्थात् अत्यन्त अकमनीय होती है। कोई वस्तु अनिष्ट और अकान्त होने पर भी किन्हीं को प्रिय होती है, मगर कृष्णलेश्या प्रिय भी नहीं होती, यह दिखलाने के लिए कहा है- वह अतिशय अप्रिय होती है। इसी कारण कृष्णलेश्या अमनोज्ञतर अर्थात् अत्यन्त अमनोज्ञ होती है। यथार्थ रूप से उसके स्वरूप का परिज्ञान हो जाने पर मन उसे किंचित् भी उपादेय नहीं मानता। कोई वस्तु ऐसी भी होती है जो अमनोज्ञतर होने पर भी मध्यम स्वरूप वालो हो, मगर कृष्णलेश्या सर्वथा ही अमनोज्ञ है, यह प्रदर्शित करने के लिए उसे 'अमन आमतरिका' कहा है। तात्पर्य यह है कि कृष्णलेश्या उपयुक कृष्ण वर्ण वाली वस्तुओं की अपेक्षा भी अत्यन्त अनिष्ट, अकान्त, अप्रिय, अमनीज्ञ और अमनाम है।
गौतमस्वामी अब नीललेश्या के वर्ण के विषय में प्रश्न करते हैं-हे भगवन् ! વસ્તુ અનિષ્ટ અને અકાન્ત હોવા છતાં પણ કેઈને પ્રિય હોય છે, પણ કૃષ્ણલેશ્યા પ્રિય પણ નથી હોતી. એ બતાવવાને માટે કહ્યું છે–તે અતિશય અપ્રિય હોય છે, એ કારણે કૃષ્ણલેશ્યા અમનેzતર અર્થાત્ અત્યન્ત અમને હર હોય છે. યથાર્થરૂપે તેના સ્વરૂપનું પરિજ્ઞાન થઈ જતાં મન તેને જરાય ઉપાદેય નથી માનતું. કોઈ વસ્તુ એવી પણ હોય છે જે મનેડૂતર હોવા છતાં પણ મધ્યમ સ્વરૂપ વાળી હોય, પણ કૃષ્ણલેશ્યા સર્વથા સર્વ પ્રકારે અમનેજ્ઞ છે, એ પ્રદર્શિત કરવાને માટે તેને “અમન આમતરિકા' કહેલ છે. તાત્પર્ય એ છે તે કૃષ્ણલેશ્યા ઉપર્યુક્ત કૃણ વર્ણવાળી વસ્તુઓની અપેક્ષાએ પણ અત્યન્ત અનિષ્ટ અકાન્ત, અપ્રિય, અમને જ્ઞ અને અમનામ છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી હવે નીલલેશ્યાના વર્ણન વિષયમાં પ્રશ્ન કરે છે-ભગવદ્ ! નીલ
श्री प्रशानसूत्र:४
