Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 04 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद १७ सू० १८ रसपरिणामनिरूपणम्
२५५
बा' तत् - अथ यथानाम इति दृष्टान्ते आम्राणां वा आम्राटकानां वा- 'अमरा' इति भाषा - प्रसिद्धानाम्, मातुकिङ्गानाम् - बीजपूराणाम् (विजौरा ) इति भाषाप्रसिद्धानां वा बिल्वानां वा कपित्थानां वा पनसानां वा (कटहल ) इति भाषाप्रसिद्धानाम्, दाडिमानां वा पारापतानां वाफल विशेषाणाम् 'अक्खोडयाण वा बोराण वा तिंदुयाण वा' अक्षोटकानां वा - अक्षोटवृक्षफलानाम्, बदराणाम् - बदरवृक्षफलानाम्, तिन्दुकानां वा-- तत्फलानाम्, 'अपक्काणं अपरिवागाणं' अपक्वानाम्, तत्र न सर्वथापि अपक्वानाम् अपितु अपरिपक्वानाम् - नविद्यते परिपाक:परितः पाको येषां तानि अपरिपाकानि तेषाम् अपरिपाकानाम् - ईषत् पक्वानामिति भावः तदेव वर्णादिभिः प्रतिपादयति- 'वण्णेणं अणुववेषाणं गंधेणं अणुववेयाण' वर्णेन अनुपपेतानाम् परिपाककालिक विशिष्ट वर्णरहिताना नित्यर्थः, गन्धेन अनुपपेतानाम् - परिपाककालिकवि. शिष्टगन्धरहितानामितिभावः, 'फासेणं अणुववेयाणं' स्पर्शेन अनुपपेतानाम् - परिपाककालिक विलक्षणस्पर्शरहितानामिति भावः, आस्वादइव वा कापोतलेश्या आस्वादेन प्रतिपादिते सति गौतम : पृच्छति - 'भवेयारूवे ?' हे भदन्त ! किं भवेत् कापोत लेश्या आस्वादेन, एतद्रूपा - आदिस्वादरूपा ? भगवानाह - 'गोयमा !' हे गौतम ! 'णो इणट्ठे समट्ठे' नायमर्थः समर्थ:विशेष, बोर, तेंदू, ये सब अपक्व हों किन्तु एकदम अपक्व न हों किन्तु पूरे पके न हों या अधपके हों और परिपक्व अवस्था में जो विशिष्ट वर्ण उत्पन्न हो जाता है, उससे रहित हों, परिपाक कालिक विशेष गंध से रहित हों इसी प्रकार परिपाक के समय उत्पन्न होने वाले स्पर्श से रहित हों, उनका जैसा आस्वाद होता है, वैसा कापोतलेश्या का आस्वाद होता है ।
भगवान् के द्वारा आम्र आदि के दृष्टान्त से कापोतलेश्या के रस का प्रतिपादन करने पर गौतमस्वामी प्रश्न करते हैं-हे भगवन् ! क्या कापोतलेश्या आस्वाद से आम्रादि के आस्वाद के समान होती है ?
भगवान् उत्तर देते हैं - हे गौतम ! यह अर्थ समर्थ नहीं है, क्यों कि कापोत लेश्या अपरिपक्व आम्र आदि के रस की अपेक्षा भी अत्यन्त अनिष्ट, अत्यકાચાં હાય પણ એકદમ અપકવ ન હૈાય કિન્તુ પુરાં પાકયાં ન હોય, અ પકવ હાય, અને પરિપકવાવસ્થામાં જે વિશિષ્ટ ઉત્પન્ન થાય છે એ ન થયેા હાય, પરિપાકકાલિક વિશેષ ગાઁધી રહિત, એ પ્રકારે પરિપાકના સમયે ઉત્પન્ન થનાર સ્પર્શીથી રહિત હાય તેમના જેવા આસ્વાદ ડાય છે, તેવા કાપાતલેશ્યાના આસ્વાદ હાય છે.
શ્રી ભગવાન્ દ્વારા આમ્ર આદિના દૃષ્ટાન્તથી કાપે તલેશ્યાના રસનું પ્રતિપાદન કરાતાં શ્રી ગૌતમસ્વામી પ્રશ્ન કરે છે—હૈ ભગવન્ ! કાપાતલેશ્યા આસ્વાદથી આમ્રાદિના આસ્વાદના સમાન હાય છે
શ્રી ભગવાન્ ઉત્તર આપે છે-ડે ગૌતમ ! આ અર્થાં સમ` નથી, કેમકે કાપાપલેશ્યા અપરિપકવ આત્માદિના રસની અપેક્ષાએ પણ અત્યન્તઅનિષ્ટ, અન્યન્તકાન્ત, અત્યન્ત
श्री प्रज्ञापना सूत्र : ४
