Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 04 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयबोधिनी टीका पद १८ सू० १ जीवादिकायस्थितिनिरूपणम्
३४१ नापि अन्तर्मुहूर्तम् नैरयिकस्य नैरयिकापर्याप्तकन्वरूपा कायस्थितिरवगन्तव्या, तदनन्तरं नैरपिकाणामवश्यं पर्याप्तावस्थासद्भावात् 'एवं जाव देवी अपज्जत्तिया' एवम्-पूर्वोक्तरीत्या यावत्-तिर्यग्योनिकतत्स्त्री मनुष्य मनुषीदेव देव्योऽपि अपर्याप्ताः जघन्येनापि उत्कृष्टेनापि अन्तर्मुहर्त्तम् काय स्थितिविशिष्टाः सन्ति, गौतमः पृच्छति-नेरइयपज्जत्तए णं भंते ! नेरइयपज्जत्तएत्ति काल भो केवच्चिरं होइ ?' हे भदन्त ! नैरयिकपर्याप्तकः खलु 'नरयिकपर्याप्तक' इति-नैर यिकपर्याप्तवपर्यायविशिष्टतया कालत:-कालापेक्षया किच्चिरंकियत्कालपर्यन्तं भवति-नैरपिकपर्याप्तत्वेन अवतिष्ठते ? भगवानाह-'गोयमा !' हे मौतम ! 'जहणेणं दसवाससहस्साई अंतोमुहत्तगाई' जघन्येन दशवर्षसहस्त्राणि अन्तBहोनानि 'उकोसेणं तेत्तीसं सागरोवपाई अंतोसुहुत्तूणाई उत्कृष्टेन त्रयस्त्रिंशत्सा. गरोपमाणि अन्तर्मुहूर्तानानि नैरयिकस्य पर्याप्तत्वरूपा कायस्थिति रस्ति, गौतमः नहीं है । अन्तमुहर्त के पश्चात् पर्याप्त अवस्था प्रारंभ हो जाती है। इसी प्रकार तिर्यग्योनिक, तिर्यचनी, मनुष्य, मनुष्यनी, देव और देवियों की-सभी की अपर्याप्त अवस्था अन्तर्मुहूर्त तक ही रहती है, अतएव इन सब की जघन्य और उत्कृष्ट कायस्थिति भी अन्तर्मुहूर्त की ही है।
गौतमस्वामी-हे भगवन ! पर्याप्त नारक कितने काल तक पर्याप्त नारक पर्याय वाला बना रहता है ?
भगवान्-हे गौतम ! जघन्य अन्तमुहर्त कम दस हजार वर्ष तक और उत्कृष्ट अन्तर्मुहूर्त कम तेतीस सागरोपम तक पर्याप्त नारक, पर्याप्त नारक के रूप में लगातार रहता है।
यहां यह ध्यान रखना चाहिए कि नारक की जो समग्र स्थिति है, उसमें से अपर्याप्त अवस्था का एक अन्तर्मुहर्त कम कर देने से पर्याप्त अवस्था की भव. स्थिति होती है और नारक की जो भवस्थिति है, वही उसकी कायस्थिति भी है। પછી પર્યાપ્ત અવસ્થા પ્રારંભ થઈ જાય છે. એ જ પ્રકારે તિગેનિક, તિર્યચની, મનુષ્ય, મનુષ્ય, સ્ત્રી, દેવ અને દેવિની–બધાની અપર્યાપ્ત અવસ્થા અહીં સુધી રહે છે, તેથી જ આ બધાની જઘન્ય અને ઉત્કૃષ્ટ કાયસ્થિતિ પણ અન્તર્મુહૂર્તની જ હોય છે.
શ્રી ગૌતમસ્વામી–હે ભગવન ! પર્યાપ્ત નારક કેટલા કાળ સુધી પર્યાપ્ત નારક પર્યાયવાળા બની રહે છે?
શ્રી ભગવાન–હે ગૌતમ! જઘન્ય અન્તર્મુહૂત ઓછા દશ હજાર વર્ષ સુધી અને ઉકષ્ટ અન્તમુહૂર્ત ઓછા તેત્રીસ સાગરોપમ સુધી પર્યાપ્ત નારક, પર્યાપ્ત નારકના ३५मां सतत २९ छे.
અહીં આ વાત ધ્યાનમાં રાખવી જોઈએ કે નારકની જે સમગ્ર સ્થિતિ છે, તેમાંથી અપર્યાપ્ત અવસ્થાનું એક અન્તર્મુહૂર્ત ઓછું કરી દેવાથી પર્યાપ્ત અવસ્થાની ભાવસ્થિતિ હોય છે. અને નારકની જે ભાવસ્થિતિ છે, તે જ તેની કાયરિથતિ પણ છે.
श्री प्रशापन। सूत्र:४
