Book Title: Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 04 Sthanakvasi
Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti
View full book text
________________
प्रमेयपोधिनी टीका पद १७ सू० २१ लेश्या स्थाननिरूपणम्
२८३ पिण्यवसर्पिणी समयप्रमाणानि अबसेयानि क्षेत्रापेक्षया तु असंख्येयलोकाकाशप्रदेशप्रमाणानि बोध्यानि, तथा चोक्तम्-'असंखेजाणुस्सप्पिणीण आसप्पिणीण जे समया । संखाईया लोगा लेस्साणं होंति ठाणाई ॥१॥ इति, असंख्येयानामुत्सर्पिणीनामवसर्पिणीनाश्च ये समयाः (तत्प्रमाणानि) संख्यातीता लोका लेश्यानां भवन्ति स्थानानि ॥१॥ इति, किन्तु विशेष: पुनरशुभाना भावलेश्यानां कृष्ण नील कापोतरूपाणां संक्लिष्टरूपाणि स्थानानि भवन्ति, शुभानाश्च तेजःपद्मशुक्कलेश्यानां भावरूगां विशुद्धरूपाणि स्थानानि, एतेषाश्च भावलेश्यागतानां स्नानां कारणभूतानि कृष्णदिलेश्या योग्यद्रव्य वृन्दान्यपि स्थानानि व्यपदिश्यते, तेषामेव चात्र ग्रहणमवसेयम्, कृष्णा दिलेश्या द्रयाणामेवास्मिन्नुदेशके प्ररूप्यमाणत्वात् तानि च प्रत्येकमसंख्येयानि बोध्यानि तथाविधैकपरिणामनिमित्तानामनन्तानामपि द्रव्याणामेकाध्यवसायकारणत्वेनैकत्वात्, तेषाश्च प्रत्येकं द्वैविध्य बोध्यं जघन्योत्कृष्टभेदात्, तत्र जघन्यसे असंख्यात उत्सर्पिणी अवसर्पिणी कालों की समयवर्गणा के बराबर समझने चाहिए। क्षेत्र की अपेक्षा असंख्यात लोकाकाश प्रदेशों के बराबर हैं। कहा भी है-'असंख्यात उत्सर्पिणियों और अवसर्पिणियों के जितने समय होते हैं अथवा असंख्यातलोकों के जितने प्रदेश होते हैं, उतने ही लेश्याओं के स्थान अर्थात विकल्प हैं ॥१॥ कृष्णलेश्या के समान सभी लेश्याओं के इसी प्रकार असंख्यात स्थान जानने चाहिए। किन्तु विशेषता यह है कि कृष्ण, नील और कापोत नामक अशुभ भावलेश्याओं के स्थान संक्लेशरूप होते हैं और तेजोलेश्या, पद्लेश्या और शुक्ललेल्या नामक तीन शुभलेश्याओं के स्थान विशुद्ध होते है। ____ इन भावलेश्याओं के कारणभूत कृष्णादि द्रव्य समूह भी स्थान कहलाते हैं। यहां उनका ग्रहण समझना चाहिए, क्योंकि इस उद्देशक में कृष्णादि लेश्या द्रव्यों का ही प्ररूपण किया जा रहा है। वे स्थान प्रत्येक लेश्या के असंरूयात होते हैं। एक ही परिणाम के निमित्तभूत अनन्त द्रव्य भी एक ही થિી કાળની સમય રાશિના બરાબર સમજવા જોઈએ. ક્ષેત્રની અપેક્ષાએ અસંખ્યાત લકાકાશ પ્રદેશના બરાબર છે–કહ્યું પણ છે
“અસંખ્યાત ઉત્સર્પિણીઓ અને અવસર્પિણિએના જેટલા પ્રદેશ હોય છે તેટલા જ વેશ્યાઓના સ્થાન અર્થાત્ વિકલપ છે ના
- કૃષ્ણલેશ્યાના સમાન બધી વેશ્યાઓના એજ પ્રકારે અસંખ્યાત સ્થાન જાણવા જોઇએ, પણ વિશેષતા એ છે કે કૃષ્ણ, નીલ અને કાપત નામક ભાવ લેશ્યાઓના સ્થાન સંકલેશરૂપ હોય છે અને તેજલેશ્યા, પદ્મશ્યા અને શુકલેશ્યાઓનાં સ્થાન વિશુદ્ધ હોય છે.
આ ભાવલેશ્યાઓના કારણભૂત કૃષ્ણાદિ દ્રવ્ય સમૂહ પણ સ્થાન કહેવાય છે, અહી તેમનું ગ્રહણ સમજવું જોઈએ, કેમકે આ ઉદ્દેશકમાં કૃષ્ણાદિ વેશ્યા દ્રવ્યોનું જ પ્રરૂપણ કરાઈ રહ્યું છે. તે સ્થાને પ્રત્યેક વેશ્યાઓના અસંખ્યાત હોય છે. એક જ પરિણામના
श्री. प्रशान। सूत्र:४
