Agam 15 Upang 04 Pragnapana Sutra Part 04 Sthanakvasi

Author(s): Ghasilal Maharaj
Publisher: A B Shwetambar Sthanakwasi Jain Shastroddhar Samiti

Page 317

३०४
प्रज्ञापनासू ने
मात्रा तयेत्यर्थः, अत्रापि मात्राशब्देन प्रतिविम्बातिरिक्तपरिणामान्तरापत्ति निरस्ता वेदि - तव्या, तदेवाह - ' कण्हलेस्साणं सा, णो खलु नीललेस्सा' परमार्थतस्तु कृष्णलेश्यैव खलु सा भवति नो खलु नीललेश्या सा भवति स्वस्वरूपपरित्यागाभावात् दर्पणादयोहि जपाकुसुमादि-उपाधिसान्निध्यात् तत्प्रतिविम्वमात्रपदधाना दर्पणादय एव भवन्तीति भावः, किन्तु केवलं सा कृष्णलेश्या - 'तत्थगया ओसकइ उस्सकइ वा' तत्र स्वस्वरूपे गता - स्थिता aat aaraund - नोललेश्याकारभावमात्रधारणेन तत्प्रतिविम्वमात्रधारणेन वा उत्सर्पति, उत्वकते वा - कृष्णलेश्यापेक्षया नीलले याया विशुद्धत्वात् तदाकारभावमात्रं तत्प्रतिबिम्बभावमात्रं वा उपदधाना सती किञ्चिद्विशुद्धा व्यपदिश्यते इत्यर्थः प्रकृतमुपसंहरन्नाह - 'से णणं गोयमा ! एवं बुच्चइ - कण्हलेस्सा नीललेस्सं पप्प णो ता रूवत्ताए जाव भुज्जो भुज्जो परिणत हो जाते हैं, परन्तु जैसे दर्पण वास्तव में दर्पण ही है, जिस वस्तु का उस पर प्रतिबिम्ब पडा है, वह वस्तु दर्पण नहीं है, इसी प्रकार कृष्णलेश्या वस्तुतः कृष्णलेश्या ही बनी रहती है, मात्र नीललेश्या के द्रव्यों का सम्यक प्रकार नीललेया- सी प्रतीत होती है, इस प्रकार प्रतिबिम्ब के अतिरिक्त अन्य कोई वास्तविक परिणमन उसमें नहीं होता है । इसी अभिप्राय से कहते हैं - वह वस्तुतः कृष्णलेश्या ही है, नीललेश्या नहीं है, क्योंकि उसने अपने स्वरूप का परित्याग नहीं किया है। जैसे दर्पण जपाकुसुम आदि उपाधि के सान्निध्य से उसके प्रतिविम्व मात्र को धारण करते हुए भी दर्पण ही बना रहता है, वह जपाकुसुम आदि नहीं बन जाता, इसी प्रकार कृष्णलेश्या, नीललेश्या नहीं बन जाती । किन्तु कृष्णलेश्या अपने स्वरूप में स्थित रहती हुई नीललेश्या के आकार भाव को धारण करके अथवा प्रतिबिम्ब मात्र को धारण करके किंचित् विशुद्ध कहलाती है । अब उपसंहार करते हैं- हे गौतम ! इस हेतु से ऐसा कहा ત્યારે કૃષ્ણવેશ્યાના દ્રવ્ય નીલેશ્યા દ્રબ્યાના રૂપમાં પરિણત થઈ જાય છે. પરન્તુ જેમ દણુ વાસ્તવમાં દણુ જ છે, જે વસ્તુનું તેની પર પ્રતિબિમ્બ પડયુ છે, તે વસ્તુ દર્પણુ નથી, એજ પ્રકારે કુલેશ્વા વસ્તુતઃ કૃષ્ડલેશ્વા જ મની રહે છે, માત્ર નીલલેશ્યાના દ્રવ્યેના સમ્પર્ક યામીને નીલેશ્યા જેવી પ્રતીત થાય છે. એ પ્રકારે પ્રતિબિમ્બના અતિ રક્ત અન્ય કાઈ વાસ્તવિક પરિણમન તેમાં થતું નથી, આજ અભિપ્રાયથી કહે છે-તે વસ્તુતઃ કૃષ્ણવેશ્યા જ છે, નીલલેશ્યા નથી. કેમકે તેણે પોતાના સ્વરૂપનો પરિત્યગ કર્યાં નથી જેમ દર્પણમાં જપકુસુમ આદિ ઉપાધિના સાંનિધ્યથી તેના પ્રતિષ્ઠિમ માત્રને ધારણુ કરવા છતાં તે પણ દર્પણુ જ ખતી રહે છે, જપાકુસુમ આદિ નથી ખની જતુ, એજ પ્રકારે કૃષ્ણલેશ્યા, નીલલેશ્યા નથી બની જતી. કિન્તુ કૃષ્ણàશ્યા પોતાના સ્વરૂપમાં સ્થિત રહીને જ નીલલેશ્યાના આકાર લાવને ધારણ કરીને અથવા પ્રતિબિંબ માત્રને ધારણ કરીને કાંઈક વિશુદ્ધ કહેવાય છે. હવે ઉપસતાર કરે છે-કે ગૌતમ ! એ હેતુથી એમ કહેવાય છે
श्री प्रज्ञापना सूत्र : ४